Alles is de schuld van de (zwangere) moeder - Celia Ledoux

Celia Ledoux is auteur en columniste. Ze schrijft regelmatig opinieteksten over genderdiscussies voor deredactie.be.

Ik ben zo iemand met een vrij maakbaar lichaam. Eet wat minder, het verslankt. Eet wat meer, het komt bij. Sport ik, dan tekenen binnen de paar maand spieren af. Misschien mede omdat ik daar als een blije beagle voor ga en een beetje een streber ben.

Niet iedereen zit zo in mekaar. Ik besef trouwens dat ik mijn gezondheid kan beïnvloeden, maar niet compleet kan vormen. Toch lijkt dat idee sterk doorgedrongen. Doorgeschoten, zelfs. Al helemaal als het om zwangerschap gaat.

Het idee dat we onze gezondheid zelf vormen, is statistisch relevant. Op een hele bevolking kan je ontzettend veel gezonde jaren oogsten door bijvoorbeeld een stad autoluw te maken, borstvoeding beter ondersteund en dus vanzelfsprekender te maken of bij bevallingen meer vroedvrouwen in te zetten zodat je vrouwen natuurlijker en tevredener bevallen. De structuur van onze zorg lijkt onnodige ingrepen steeds meer aan te moedigen, en dé factor om keizersnedes en andere ingrepen te vermijden lijkt één vaste vroedvrouw die de vrouw begeleidt.
En dan haal ik nog maar een paar van mijn stokpaardjes aan.

Het wordt lastiger per geval bekeken. Borstvoeding bijvoorbeeld redt bij bepaalde groepen kinderen merkelijk meer levens dan bij andere. Een prematuur kindje loopt zonder een veel hoger risico op dodelijke darmziekten, bij sommige kinderen verlicht het van nature zwakke luchtwegen. Een kind in een precaire familiesituatie of met een mama die een post-natale depressie ondergaat, zal wellicht meer dan de gemiddelde baby gedijen onder een moederbinding die met bostvoedingshormonen soepel verloopt - en de moeder trouwens ook. Het is allemaal een stuk minder absoluut dan op een hele populatie.

Wat het geloof in maakbaarheid een vreemd hellend vlak maakt, is het schijnbaar logische gevolg dat je ziekte “dus” kan vermijden. Ik schreef er al over: de zieke wordt verdacht. Goed eten, bewegen en storende factoren vermijden is heilzaam, maar de vlieger dat je gezondheid zelf maakt, gaat soms simpelweg niet op. Tumoren duiken op, omgevingsfactoren zijn onbekend, genen dwalen in een vreemd samenspel precies de foute weg op. Pieter Barnhoorn, huisarts, klaagde de schuldvraag bij patiënten deze week aan in de Volkskrant.

We lijken steeds vaker te vinden dat je om bepaalde ziekten zelf vraagt, zoals bij de veelbesproken vraag of rokers of alcoholverslaafden wel recht op dure operaties of vervanglevers hebben.

Veel minder besproken maar even sterk in opmars, is het bestoken van de zwangere vrouw.

Vrouwen uit de generatie van mijn moeder hebben de beste anekdotes. “Toen deden ze een drink op het werk voor mijn bevalling na drie weken. Anneke was een gemakkelijke baby, dus ik leg haar in haar wieg, doe stillekes de deur dicht en fiets naar de trein.” En als ze dan de geschokte blikken zien: “Maar euh.. ik dénk dat de buurvrouw thuis was hoor. Die zou wel zijn komen zien. Als er echt iets was. Denk ik.” Of “Wij dronken vroeger een glazeke als we zwanger waren en gij mankeert toch niks? Allez, niet véél.” Met zo’n zalig nonchalante blik naar hun kinderen.

Vandaag mag je geen rauw vlees, rauwe vis, rauwe kaas of zuivel, geen alcohol en weinig geneesmiddelen. Een heleboel vrouwen eten geen sla of andere rauwe groente, een patéverbod is in opgang, net zoals voor lever, rauw ei of boterhamworst. Koffie is omstreden.

Met de opkomst van de “hoeveel-ben-je-bijgekomen?”-maffia wordt hoeveel je eet ook al bijgehouden - terwijl “veel” bijkomen ontzettend van de vrouw en de baby afhangt. Bovendien stelt te weinig bijkomen enig risico maar zorgt te veel alleen voor een groter kind. Het enig denkbare risico daar is dat je dat niet zou kunnen baren: een absolute mythe die onze doorgaans vreemde bevalhoudingen, inaccurate meetgewoonten en weinig persoonlijke begeleiding mee in stand houden.

Zelf kwam ik meer dan twintig kilo bij in mijn eerste zwangerschap. Hoeveel weet ik niet. De vroedvrouw zei op een dag “we gaan even wegen”, en ik antwoordde “nee hoor”, want ik had genoeg opgetrokken wenkbrauwen gezien. Als je naar mìj keek, was er niets aan de hand. Niet-zwanger draag ik maat 34, slank voor mijn lengte. Ik was zwanger gewoon doorsnee geworden. Alweer is statistiek leuk voor een populatie, maar van geval tot geval een wankel gegeven.

Bij mijn tweede zwangerschap kwam ik maar 12 kilo bij. Ruim 4 kilo baby, een kilo bloed, een hoop vruchtwater. Wat voor een gewone vrouw gewenst is, was bij mij krap. De vroedvrouw keek naar mij in plaats van de weegschaal, en zette me een tijd op platte rust.

Van gewicht gesproken: de laatste dagen kwam op Engelstalige media massaal het nieuwsbericht voorbij dat vrouwen die veel vis eten, risico op een “te zwaar” link lopen. Voorlopig raadt Het Laatste Nieuws vis eten nog aan - een vrij redelijke reflex als je ’t mij vraagt.

Maar aangezien RTL Nieuws het eergisteren toch al oppikte, zal je zien dat dat bericht vandaag of morgen ook in Vlaamse media paniek zaait. Over het idee alleen al valt een essay te schrijven, maar ik laat het bij een ogenrol en de opmerking dat binnenkort het enige veilige dieet voor een zwangere vrouw bestaat uit een Snickers per dag, aangevuld met een multivitamine en een tablet foliumzuur, met als snack een paar bordjes stof van de keukenkast (zelf afgestoft: je moet blijven bewegen).

Het gros van al die aanbevelingen staat zo in steen gebeiteld dat zwangere vrouwen die ervan afwijken flinke openlijke kritiek van wildvreemden krijgen. Maar wetenschappelijk zijn de adviezen minstens wankel. Een economisch journaliste van Wall Street Journal zocht toen ze zwanger was eens op hoe het nu écht zat met de risico’s. Haar bevindingen waren zo verbluffend dat ze er een boek over schreef.

Zelfs de vanzelfsprekendste voedselraad is niet zo onwankelbaar. De raad om alcohol te mijden bevestigt heel veel onderzoek. Maar in een onderzoek waar socio-economische factoren werden weggefilterd, bleek licht drankgebruik van een paar eenheden per week juist minder gedragsproblemen bij peutertjes op te leveren. Het doet me bijna denken dat ik meer had moeten drinken, maar een mens speelt bij sommige dingen liever op zeker.

In dit stukje heb ik een paar “normale” aanbevelingen aangehaald, die niet zo absoluut zijn als ze lijken. Nu: dat is niet zo’n heel groot probleem. De maatschappelijke bezorgdheid is irritant, bemoeiziek, betuttelend en lastig als je toevallig zo’n onstuitbare zwangerschapszin in sushi of lever hebt, dus misschien nood aan specifieke voedingsstoffen.

Het échte venijn begint wanneer die regels als oordeel werken. Soms worden er kindjes geboren waar iets niet goed mee gaat. Wat zeg ik: zelfs met mijn extreem gezonde kinderen is wel eens iets misgegaan. Op zo’n moment is de reflex van ontzettend veel moeders om de schuld bij zichzelf te zoeken. Je met mate in vraag stellen als ouder is niet abnormaal.

Maar de maatschappij voelt zich momenteel geroepen om, soms zelfs georganiseerd, moeders op het matje te gaan roepen omdat zij vast en zeker een probleem hebben veroorzaakt, waar dat verband verre van kraakhelder is. Want gezondheid kan je maken, niet? Zelfs dat van een ongeborene. Dat creëert een vreemde situatie waar zaken als zelfbeschikking, ethische grenzen in het rood gaan - om nog te zwijgen van empathie en beleefdheid tegenover ouders die soms een zware dobber te verwerken krijgen. Onze maatschappij voelt zich al een tijdje heel gerechtvaardigd om dat oordeel massaal te gaan uitleven, en het ethisch debat erover blijft bij wat terloops gemompel.

Daar klopt iets niet. We mogen wat afstand nemen, want in minder doorsnee omstandigheden heeft dit nu al verregaande gevolgen. Dan zie je dat het lichaam van de moeder wordt onteigend tot een soort maatschappelijke eigendom.