Hoe bevalt het, mevrouw? - Celia Ledoux

Celia Ledoux is auteur en columniste.

Ik weet het, ik weet het. Ga even liggen, het is zo voorbij. Ik beloof dat ik alleen expliciet word wanneer het écht moet.

Die krantenkop, eigenlijk wisten we dat. Doorlichtingen beweren geregeld dat perinatale sterfte hoger ligt in Nederland (naast windmolens bekend om zijn thuisbevallingen). Maar dan blijkt dat Nederland anders telt en zorgt – late miskramen tellen (menselijkerwijs) als “kindjes” en stervende baby'tjes worden niet gekbehandeld, en dat beïnvloedt de cijfers.

De geboorteplek zelf blijkt sterfte niet op te drijven. Onderzoeken bevestigen telkens weer: behoudens vooraf in te schatten complicaties is thuisbevallen even veilig en gezonder – want er gaan minder ingrepen mee gepaard.

Een beroemd gynaecoloog zei mij eens: een goed gynaecoloog kan vooral goed op zijn handen zitten. U lacht, maar dat valt niet mee. Een gynaecoloog krijgt zijn volledige opleiding de Parade van de Misgelopen Bevallingen als studiemateriaal. Dat traumaloos doorstaan is vast mogelijk, maar je moet een nog flinkere kerel (m/v) zijn als het je handen niet doet jeuken om zo snel mogelijk in te grijpen. Overdrijf ik? Misschien, maar dat kan u niet staven. Terwijl er rond overdreven ingrijpen tijdens de bevalling wel veel data liggen.

Knippen wordt afgeraden en is zelden nodig, maar gebeurt in Vlaanderen bij de helft van de bevallingen. Terwijl vrouwen zelden scheuren, en zelfs dàn beter en sneller genezen dan van een knip. De WHO vindt 10% keizersnedes redelijk, daarboven niet productief. Door die zware ingreep valt de babyzorg een moeder zwaarder, kunnen de gezondheid van de baby en de moeder op lange termijn lijden en worden toekomstige zwangerschappen veel risicovoller. Belgiës keizersnedecijfer stijgt gestaag en piekt in 2014 boven de 20%.

De hartmonitor – bijna standaard en onbetwijfeld – werd onlangs in een grootscheeps en deugdelijk uitziend onderzoek onder de loep genomen. In conclusie beweerde men dat de monitor wél veel valse positieven van foetale nood liet zien en dus paniek zaait, maar dat hij uiteindelijk geen babyleven zou redden. Sowieso lokt de praktijk veel ingrepen uit, want als zo'n machine foetale nood afficheert, wordt iedereen – vals positief of niet – lichtjes nerveus. Wat wel werkt? Een vroedvrouw naast je bed. Simpel. Je zou denken dat dat veel kost, maar zo'n machine is ook niet gratis.

Ik kan niet op alle ingrepen ingaan, maar er zijn er veel, die erg vaak té snel, nutteloos, voor het verzorgersgemak of uit ongefundeerde gewoonte gebruikt worden. Met een monitor hoef je geen live steun te geven, alleen resultaten te checken. Kunstmatige hormonen kunnen die baby, klaar of niet, binnen de kantooruren leveren. Vacuümverlossingen, tang, epidurale (70% in Vlaanderen!) : allemaal beslissingen en ingrepen met pittige, weinig vermelde risico's voor moeder en kind. Ze maken een bevalling zelden makkelijker voor hen en lokken vaak in lawine andere ingrepen uit. Statistisch is de kans groot dat je begint bij inleiding en monitor, en eindigt op de operatietafel.

De risico's draagt de vrouw. Zij hoort zoals bij elke medische ingreep volledig geïnformeerd te beslissen. Zij is niet incapabel of hersendood en slechts zwanger.

In veel verhalen gaat het daar fout. Vrouwen worden berispt of afgeblaft bij vragen om info, de Dode Baby-Kaart wordt getrokken als ze een ingreep uitstellen of weigeren, ze worden simpelweg niet ingelicht of zelfs belogen. Achteraf lezen of horen dat pakweg het infuus geen 'mineralen' bevat maar pijnlijk weeënversterkend hormoon wekt geen vertrouwen. Moeders lichten volgens het boekje een arts in over trauma's en worden als gevolg niet met beleid, maar als een onwillig kind aangepakt.

Elke derde bevallen vrouw zou post-traumatische symptomen aan de geboorte zelf overhouden. Was het concept “geboortetrauma” maar een idee van verwende vrouwen. Spijtig genoeg blijkt een bevalling soms als aanranding te voelen. Het woord verbergt leed, soms onnodig bloederig, slepend en wreed, vaak beschamend voor hulpverleners.

Ik weet het: ik schets het klassieke plaatje. De horrorbevalling versus de verheerlijkte thuisbevalling. Het kan ook omgekeerd, en beide dogmatische stellingen zijn even gek.
Maar laat ik een stap verder gaan eer ik die tegenstelling ophef (u hoeft die hooivork dus niet verder te wetten). Even moed sprokkelen... OK, daar gaat hij:

Mensen bevallen zoals zoogdieren. Wij zoeken donker op, eenzaamheid, veiligheid, stilte en rust. Bij een ongerust zoogdier valt de bevalling stil. Stel u nu het doorsnee ziekenhuis voor. De betwistbare, onrustbarende associatie met ziekte en dood terzijde, is de plek objectief barensongeschikt. Schel TL-licht, druk gedoe, massa's metaal en hard materiaal, veel onbekende zakelijke verzorgers omringen de vrouw die bij afgezonderde schemerrust en absolute vertrouwdheid gedijt. Het is bijzonder als je bevalling dan nìet vertraagt of stopt.

Onderdompeling in warm water verzacht pijn uitstekend, maar de meeste ziekenhuizen werken hetzij zonder water, of instrueren de dobberende vrouw tijdens de persweeën (echt hét moment daarvoor) zich het bevalbed op te hijsen.

De klassieke bevalhouding – op de rug met de benen in beugels – is buiten de meest gracieuze en empowerende positie die het menselijk ras kent blijkbaar ook de tweede moeilijkste bevalpositie mogelijk. Dé moeilijkste: omgekeerd hangend aan je benen. Op handen en knieën, staand, hangend of hurkend bevallen klinkt mogelijk niet comfortabel, maar zijn instinctieve houdingen met reden. De zwaartekracht werkt mee, de spanwijdte van je bekken vergroot (weetje: een bekken is beweeglijk en bekkenmetingen behoorlijk onbetrouwbaar). Nadeel? Uw arts moet even bukken.

Na de geboorte halen veel ziekenhuizen de baby weg voor tests of een bad. Tests kunnen wachten. Een bad verwijdert de beschermlaag op baby's huid en babygeur – een belangrijke factor in hechting. Het uur na de geboorte is trouwens cruciaal in hechting, en dus een allervreemdst moment om er met baby vandoor te gaan.

De navelstreng wordt vaak snel doorgeknipt, terwijl zo'n derde van baby's bloedvoorraad in de placenta zit. Het kost minuten en vaak langer eer die transfer volledig is. Geen wonder dat voor veel baby's met 6 maand bloedarmoede dreigt. Met name als baby het moeilijk heeft of wat trager 'opstart', levert de placenta nog zuurstof via dat bloed – zoals in de baarmoeder. Maar juist bij die kindjes wordt extra snel afgenaveld, zodat ze die toevoer missen terwijl hun systeem nog uitvist hoe longen precies werken.

Bovendien worden juist zij bij de moeder weggehaald, terwijl test na test toont: op de huid van de moeder worden temperatuur, hartslag en longfunctie van een baby nauwkeuriger en efficiënter gestimuleerd dan in een couveuse. (Dat mechanisme is dermate efficiënt dat het bijna freaky wordt: is één tweelinghelft onderkoeld en de andere te warm, dan wordt de ene borst frisser, de andere warmer.)

Soms kan je dat proces niet respecteren. Maar het quasi routineus verwaarlozen uit stomme gewoonte berokkent ouders en kinderen veel schade. De huidige standaard bevalling is niet altijd wetenschappelijk en onderbouwd. Ze is doorwormd van contraproductieve gewoontes en met onnodige hordes bezaaid. Er wordt op sommige gewoontes 'stilaan teruggekomen'? Prachtig, zeg – laat ze gewoon vallen als een baksteen! Is de menselijke bevalling moeilijk? Het is eerder een wonder dat veel vrouwen zo bevallen kùnnen. Werden giraffen hiertoe verplicht, ze stierven binnen de kortste keren uit.

De pijn. Onlangs vergeleek een student geneeskunde het met amputatiepijn. Dat soort verhalen hoor je vaak en dus zijn vrouwen heel, heel bang. Sommige vrouwen hebben geen kinderen om het bevallen op zich. De grap is: een bevalling op maat van je biologisch verlangen laat een moeder makkelijker, simpeler laten bevallen met minder ingrepen, levert een gezonder moeder-kind-dyade op, én veel minder pijn.

Bij mijn eerste kind was het een drie dagen durende lijdensweg, voor mijn tweede kind bereidde ik me voor. Ik beviel pijnloos. Dat was niet echt verwacht, maar toeval was het ook niet. Het komt vaker voor met dat soort voorbereiding, en ik tref geregeld pijnloos bevallende vrouwen. Kan elke bevalling pijnloos zijn? Ik gok: nee. Maar 't hoeft geen standaard martelgang te wezen. En die amputatieverhalen, manman. Dat helpt niemand.

Ik had u een bocht van 180° beloofd. Hier komt hij. Al wat ik schrijf, maakt geen bal uit. Dat zijn belangrijke getallen en ideeën. Maar u bent u. Mensen hebben hun redenen; die vallen buiten statistiek. Als een vrouw na trauma goed geïnformeerd niet “gewoon” wil bevallen, heeft de WHO dan zaken met haar keizersnede? Als u na goede informatie toevallig een knip wil, heeft niemand te oordelen. Als u zich in tegenstelling tot mij beter voelt in een ziekenhuis: ga met alle mogelijke goden, bemoei u vooral niet met de mijne, vive la différence!

Tast je die keuze aan, dan gebeuren meteen vreemde dingen. Vrouwen worden in de States gevangen gezet omdat ze bepaalde zwangerschapskeuzes maken, of bedreigd dat hun baby's worden weggehaald vlak na de geboorte als ze thuisbevallen. Vrouwen worden hoogzwanger onder politiebegeleiding naar het ziekenhuis geëscorteerd. In Hongarije werd vroedvrouw Agnes Gereb gevangen gezet omdat zij goed verlopende thuisbevallingen begeleidde. Uiteindelijk verklaarde het Europees Hof dat oordeel ongrondwettelijk, en besloot dat vrouwen het recht hadden precies te bevallen waar ze wilden. Of dat recht momenteel in de praktijk wordt gebracht en gerespecteerd, kan je betwisten. Maar het bestaat daarmee, behalve ethisch en moreel, op rechtsbasis in ons woongebied. Jij bent werkelijk baas over je eigen lichaam en bevalling.

Het mag allemaal hoogdravend klinken, het is belangrijk. Deze fundamentele rechten beschikken op allerlei niveaus over je leven en dood. Dat bevallend je keus en recht op zelfbeschikking ook medisch even intact zijn als anders, doet ertoe. Het maakt je los van statistische gegevens en gewoonte, geeft je zelfbeschikking. Je moet, kan en mag evenveel beslissen rond ingrepen als wanneer je niet zwanger bent – al is dat nu verre van ingeburgerd. Het zijn jouw leven, jouw lichaam, jouw gevolgen. Je bent niet dom, ziek of plots opeens onnozel geworden. Of toch niet meer dan anders.

Hoe u bevalt, mevrouw, is compleet uw keuze, en u verdient eerlijk, volledig en rechtuit informatie. Alle statistiek is mooi. Maar verder heeft niemand daar zijn neus in te stoppen.