Eén maand Donald Trump: is er meer of minder wereldvrede? - Tom Van de Weghe

Tom Van de Weghe is journalist bij VRT Nieuws, gespecialiseerd in buitenland. Hij was voor de VRT correspondent in Amerika en China. Van opleiding is hij slavist en Ruslandkundige. Volg hem op Twitter via @tomvandeweghe.

Wie dacht het na vier weken president Donald Trump intussen allemaal al eens gezien en gehoord te hebben, moet de omstreden persconferentie van gisterenavond rustig herbekijken. Dit zou het moment worden waarop Trump naar alle verwachting zijn nieuwe minister van Arbeid zou voorstellen.

Maar het werd een lange scheldtirade tegen al wie hem in zijn ogen dwarsboomt: hoofdzakelijk ambtenaren, rechters en journalisten. Het lijkt het nieuwe normaal.

En toch. De manier waarop Trump zich als een getormenteerde keizer van zijn kleinste kant liet zien, is nog nooit vertoond in de recente Amerikaanse geschiedenis. Hij leek het ene moment zeer verward, op andere momenten liep hij rood aan van woede. Het lijkt andermaal voer voor psychologen. Eén ding is zeker: Trump is niet bereid om zich na een maand presidentiëler te gedragen.

De reden? Hiermee scoort hij bij zijn achterban. Hij blijft immers in permanente campagnemodus (dit weekend organiseert hij in Florida trouwens een meeting voor zijn aanhang in Florida), kiest voor harde taal en escalatie. Trump wil niet de rol van verzoener-in-chief spelen, wel die van aanvaller-in-chief.

Maar wie dwars door Trumps uithalen naar Jan en alleman probeert te kijken, of dat nu via persconferenties, via telefoontjes of via tweets is, zal moeten vaststellen dat er iets opmerkelijks aan de hand is: met zijn ogenschijnlijk chaotische regeerstijl lijkt hij te verdoezelen dat hij na een maand in het Witte Huis een bijna geruisloze ommekeer aan het maken is, zeker wat buitenlands beleid betreft.

Onder de stoere campagnepraat zit een terugkeer verscholen naar het Amerikaanse pragmatisme dat ook het buitenlands beleid van zijn voorgangers Obama en Bush typeerde.

“Denk je dat ons land zo onschuldig is?” vroeg Trump aan een interviewer op Fox News die hem onlangs onder de neus wreef dat hij Poetin zo bewonderde, terwijl hij toch een zogenaamde ‘killer’ is. Daarmee leek president Trump te breken met wat al ruim honderd jaar buitenlands beleid van Amerika is. Trump wil weg van het Amerikaanse exceptionalisme, het idee dat Amerika bijzonder is en aan de rest van de wereld het goede voorbeeld moet geven, lees: de les moet spellen.

Hij wil Amerika bevrijden van zoveel mogelijk internationale verplichtingen, waarmee hij een einde maakt aan een wereldorde die geleid wordt door de VS. America First, zoals hij tijdens zijn inauguratiespeech meermaals aanhaalde, is niet alleen de hoeksteen van zijn binnenlands beleid, maar ook van zijn buitenlands beleid.

Amerika zal internationaal alleen nog optreden wanneer er Amerikaanse belangen geschaad worden. Geen isolationisme, wel unilateralisme. En ja, de wereld moet weer schrik krijgen van Amerika, meent Trump. Harde taal en onvoorspelbaarheid, die combinatie was ook de succesformule die hij toepaste als zakenman.

Alleen lijkt Trump na een maand in het Witte Huis te beseffen dat een wereldmacht regeren toch verschilt van een zakenimperium besturen.

Trump botste de voorbije vier weken op de ene beperking na de andere van zijn presidentiële macht. Het noodzaakte hem om enkele serieuze bochten te nemen. De opvallendste bocht was wellicht zijn erkenning van de één-Chinapolitiek. Terwijl hij een maand eerder nog hoog van de toren blies door te suggereren dat Amerika betere relaties met Taiwan zou nastreven. Hierdoor dreigde hij abrupt een einde te maken aan de manier waarop Amerika al sinds president Nixon vreedzaam met China omgaat.

Maar zonder die erkenning is er geen sprake van gesprek met de Chinezen. De voorbije weken hebben zij hun typische subtiele diplomatieke druk opgevoerd, waardoor ze de bestaande Amerikaanse lijn ten opzichte van China laten doortrekken onder Trump. 1-0 dus, voor de Chinese president Xi Jinping.

Gezichtsverlies voor Trump, die door de Chinese media smalend als zhilaohu werd bestempeld, een papieren tijger. Iemand die bedreigend overkomt maar in feite zeer onbekwaam is en geen uitdaging aankan. Chinese wijsheid die duizenden jaren oud is. En zo’n papieren tijger blaas je gewoon omver als je diep genoeg hebt ingeademd.

Maar het waren niet alleen de Chinezen die Trump zijn staart zagen intrekken. Die beruchte muur met Mexico? Die komt er zeker, verzekerde Trump vanaf de derde dag in het Witte Huis. En Mexico zal betalen. Maar hoe dat zal gebeuren? Geen idee.

De Mexicaanse president Peña Nieto zegde zijn geplande ontmoeting met Trump prompt af. Trump liet uitschijnen dat hij als eerste had bedankt, kwestie van zijn eer te redden. Het vrijhandelsakkoord NAFTA, dat Trump het slechtste handelsakkoord ooit noemde tijdens zijn campagne, blijft tot nader order volledig intact.

Israël dan. Terwijl de regering-Netanyahu hoopte dat de verkiezing van Trump betekent dat ze voortaan onbeperkt nieuwe nederzettingen kon bouwen, staat Trump nu op het rempedaal. “Niet goed voor het vredesproces.”

Ambassade?

Idem met de Amerikaanse ambassade in Israël. Zo bestond het plan om vanaf zijn eerste dag in het Witte Huis die ambassade te verhuizen van Tel Aviv naar Jeruzalem. Een beslissing die een diplomatieke crisis in het Midden-Oosten zou veroorzaken en de relatie met de Arabische wereld zou vergiftigen. Maar onder druk is dat niet gebeurd. Voorlopig toch.

Tweestatenoplossing?

Idem met de zogenoemde tweestatenoplossing: Trump stuurde tijdens zijn persconferentie met de Israëlische premier verwarrende signalen uit dat hij de politiek vaarwel zegt die Amerika al sinds jaar en dag voert. Hebben zowel Israëli's als Palestijnen recht op een eigen staat? Voor Trump leek het niet meer te hoeven, wat hij ook had aangegeven tijdens zijn campagne.

Maar zijn kersverse VN-ambassadrice Nikki Haley probeerde gisteravond alsnog de schade te beperken door te melden dat de VS wel degelijk nog vasthoudt aan die tweestatenoplossing, wat Trump ook beweert. Pijnlijk.

Trump doet ook water bij de wijn als het gaat over andere hete buitenlandse hangijzers.

Japan en Zuid-Korea?

Er blijft bijvoorbeeld nog weinig over van de waarschuwing die hij tijdens zijn campagne aan de twee voornaamste Aziatische bondgenoten, Japan en Zuid-Korea, had gegeven, namelijk dat ze niet te veel moesten rekenen op Amerikaanse steun en misschien best zelf voor kernwapens moesten zorgen.

De kersverse defensieminister James Mattis stelde op zijn eerste buitenlandse trip beide landen gerust: Amerika blijft dezelfde betrouwbare vriend van weleer. Mattis ging zelfs een stapje verder, door Japan te beloven dat het de betwiste Senkaku-eilanden in de Oost-Chinese Zee zou beschermen tegen Chinese pesterijen. Ook de installatie van een nieuw rakettenschild in Zuid-Korea werd bevestigd.

NAVO?

Zelfs wat de NAVO betreft lijkt Trump intussen gelouterd. Voor zijn eedaflegging noemde hij het bondgenootschap nog overbodig. Maar nadien veranderde zijn toon, en suste hij de top van de NAVO: Amerika blijft stevig toegewijd aan de alliantie. Dezelfde boodschap die CIA-baas Pompeo vorige week mee had voor de Turken op zijn eerste buitenlandse trip. Identiek wat Trump zelf ook aan de Britse premier May vertelde op haar eerste bezoek.

Australië?

Het beruchte telefoontje met de Australische premier Turnbull, een bondgenoot, ontaardde toen het ging over een vluchtelingenakkoord dat Trump een ‘domme deal’ vond. Maar Turnbull liet zich niet afblaffen en beet terug. Trump kroop in alle stilte terug in zijn hok. De deal gaat tot nader order gewoon door.

Iran?

Zelfs wat Iran betreft moet Trump toegeven dat hij het nucleair akkoord dat zijn voorganger Obama heeft afgesloten niet zomaar kan verscheuren, ook al had hij dat gezworen tijdens zijn campagne. Voormalig Nationaal Veiligheidsadviseur Flynn kwam misschien wel vlijmscherp uit de hoek na de Iraanse rakettest, waarin hij dreigde met militaire acties. Maar het bleef alweer bij woorden.

Teheran reageerde uitdagend dat het tevreden was dat Amerika zijn ware gelaat had laten zien. Dezelfde uitdagende toon die Noord-Korea hanteerde, toen het afgelopen maand tot tweemaal toe besloot om rakettesten uit te voeren en daarmee Trump op de proef stelde.

Verenigde Naties?

Trump toeterde tijdens zijn campagne ook dat hij de Verenigde Naties zou wakkerschudden en de Amerikaanse financiering flink zou terugschroeven. Maar geen spoor daarvan tijdens het eerste optreden van de nieuwe Amerikaanse VN-ambassadrice, integendeel: zij gebruikte de VN-Veiligheidsraad om hard uit te halen naar de Russen en het oplaaiende geweld in het oosten van Oekraïne.

Moskou?

Ze waarschuwde ook dat de sancties tegen Rusland niet zouden worden opgeheven zolang Moskou de annexatie van de Krim niet terugschroefde. “We willen wel goede relaties met Moskou, maar niet tegen elke prijs”, zei ze.

Daarmee is meteen het verhaal doorgeprikt dat het anti-Trumpkamp graag opdist, namelijk dat Trump naïef zijn liefde verklaard heeft aan Vladimir Poetin. Uiteraard wil Trump een betere band met Rusland, iets wat op zich geen slechte zaak hoeft te betekenen.

Maar voorlopig blijft het opnieuw bij woorden. Meer nog: Trump lijkt veel voorzichtiger geworden. Zeker als het gaat over de Russische betrokkenheid in het conflict in Syrië en Afghanistan, de toenemende dreiging in Oost-Europa en de Baltische staten en de cyberoorlog die gevoerd wordt vanuit Moskou.

Met het vertrek van Nationaal Veiligheidsadviseur Michael Flynn lijkt er weer meer ruimte voor redelijkheid in het team van Trump dat de lijnen van het buitenlands beleid moet uitstippelen. Flynn was - samen met strategisch adviseur Steve Bannon, die nog altijd op post is - de meest extreme stem in het kabinet.

Maar het valt op dat zijn eigen ministers de jongste dagen een totaal andere toon aanslaan tegenover Rusland. Buitenlandminister Rex Tillerson stelde zich kritisch op en defensieminister Mattis herhaalde dat de VS op dit moment niet militair kan samenwerken met de Russen.

Bovendien is het volgens Mattis zo goed als zeker dat Rusland zich ingemengd heeft in de verkiezingen. De eerste keer dat iemand van de regering-Trump dat zo expliciet verklaart.

De doortocht van Mattis in Brussel (foto) is niet onopgemerkt voorbijgegaan: zijn harde taal aan het Russische adres levert verwonderde reacties op. Neen, dit doet niet denken aan het discours van Trump. Na een maand lijkt het stilaan de rode draad te worden: Trump komt eerst hard uit de hoek, maar krabbelt dan terug wanneer hij op weerstand botst.

Zoals de pestkop op de speelplaats, die met zijn grote mond populair wil zijn, maar uiteindelijk moet afdruipen. De papieren tijger.

Uiteraard valt het niet uit te sluiten dat Trump weer op zijn stappen terugkeert en zijn woorden ook omzet in daden. Hij heeft al bewezen dat hij onvoorspelbaar en impulsief reageert. Maar als we mogen afgaan op eerdere interviews, is dit ergens ook de manier waarop Trump zich dit presidentschap ook altijd ingebeeld heeft: hij is de ceremoniemeester, de showman die zijn kiezers grofgebekt entertaint en paait, terwijl zijn werkpaarden in de regering het echte werk verzetten.

Anderzijds: 54% van de Amerikanen die niet voor Trump stemden, en bij uitbreiding misschien ook de meerderheid in de wereld, slaken wellicht een zucht van verlichting dat zijn acties voorlopig niet zo radicaal zijn gebleken als zijn retoriek.

Je zou het tot slot ook allemaal van een positieve kant kunnen bekijken: Trump doet wel degelijk wat hij beloofd heeft tijdens zijn campagne: Amerika weer groot maken. Zeker op binnenlands vlak lijkt dat ergens te kloppen.

Vraag het maar aan kranten zoals de New York Times, die hun aantal abonnees zagen verdubbelen: lezers willen in deze tijden van alternatieve feiten meer dan ooit bij de pinken blijven. Idem bij tv-zenders. Vraag het ook aan actiegroepen allerhande, van feministen tot groene jongens, die dankzij Trump de wind in de zeilen krijgen en weer meer leden tellen dan ooit. Of vraag het zelfs aan Twitter, dat vorig jaar nog op sterven na dood leek en dankzij Trump weer een relevant medium lijkt.

Maar dat is uiteraard niet hoe Trump zelf dacht Amerika weer groot te maken. Dat is ook niet de reden waarom zijn kiezers voor hem gestemd hebben. Hoewel zij voorlopig gecharmeerd blijven door hun president, valt er steeds minder naast te kijken: na een maand president Trump is het internationale imago van Amerika zwaar beschadigd en het anti-Amerikanisme weer terug van weggeweest.

Amerika slaat met Trump aan het roer een mal figuur op het wereldtoneel, terwijl grootmachten zoals China en Rusland in hun vuistje lachen. Het ziet ernaar uit dat zij met Trump rustig hun opmars kunnen voortzetten, terwijl het Amerikaanse verval steeds pijnlijker zichtbaar wordt. Tenzij de papieren tijger besluit om een echte tijger te worden.