De nieuwe NAVO komt er aan - Jan Balliauw

Jan Balliauw is diplomatiek en militair redacteur bij VRT Nieuws. Hij was enkele jaren correspondent in Moskou.

Half juni liep NAVO-oefening Anaconda ten einde. Meer dan 30.000 militairen hadden deelgenomen aan de grootste oefening sinds het einde van de Koude Oorlog. De plaats was niet toevallig gekozen: Polen. De duizenden militairen, onder wie 14.000 Amerikanen, en duizenden voertuigen moesten de oostelijke lidstaten overtuigen dat de NAVO ook instaat voor hun territoriale verdediging.

In de West-Europese media werd weinig aandacht geschonken aan de oefening, maar de Poolse televisie berichtte bijna dagelijks over het verloop ervan. In Polen maar ook in de Baltische landen wordt dan ook met een zekere vrees gekeken naar het oosten, naar het Kremlin. Zij hebben gezien tot wat het Russische leger in staat was in de Krim en Oost-Oekraïne (ook al wordt door Moskou nog altijd ontkend dat er daar Russische militairen aanwezig zijn).

Ook de NAVO is er niet helemaal gerust in. Een Amerikaanse onderminister van Defensie bevestigde in de Amerikaanse Senaat een eerdere studie dat Rusland binnen de 60 uur de Baltische landen onder controle zou hebben mocht het daar binnenvallen.

Het westerse bondgenootschap doet er dan ook alles aan om de verdediging van de oostelijke flank te versterken. Oefeningen zoals Anaconda moeten onder meer de aanvoer van versterkingen testen.

Maar daar blijft het niet bij. Op de NAVO-top in Warschau op 8 en 9 juli zullen de 28 leiders (Montenegro zit mee aan tafel als kandidaat-lid, maar kan nog niet mee beslissen) de stationering goedkeuren van vier bataljons in de drie Baltische landen en Polen.

De in totaal 4.000 soldaten zullen roteren, zodat de letter van de Stichtingsakte NAVO-Rusland uit 1997 wordt gerespecteerd (de NAVO-landen beloven daarin geen permanente basissen op te richten in nieuwe lidstaten ‘in de huidige en voorzienbare veiligheidsomgeving’).

Eerder al had de NAVO op de top in Wales in 2014 een supersnelle reactiemacht van 5.000 militairen in het leven geroepen voor eventuele bedreigingen van de soevereiniteit van het grondgebied van NAVO-lidstaten. "We schakelen over van geruststelling naar afschrikking", zei de Amerikaanse minister van Defensie onlangs in Brussel na afloop van een vergadering met zijn NAVO-collega’s.

De NAVO-top in Warschau moet de ‘Nieuwe NAVO’ bezegelen, de NAVO 2.0 zeg maar, die is ontstaan op de vorige top in Wales, begin september 2014. Door het Russische militaire optreden in Oekraïne werd de territoriale verdediging van artikel 5 van het NAVO-verdrag (een aanval op één bondgenoot is een aanval op alle) plots weer prioritair. Het wat ingedommelde bondgenootschap werd onverwacht snel uit zijn winterslaap gehaald.

"So what?", denken vermoedelijk veel landgenoten voor wie dit alles soms een ve-van-mijn-bedshow lijkt. Toch is het dat niet. In Wales beloofden alle NAVO-landen ook te stoppen met bezuinigingen op hun defensie-uitgaven en te streven naar een uitgaveniveau van 2 % van het bnp binnen 10 jaar, dus in 2024.

Daarmee is het vredesdividend definitief ingetrokken. We zullen met z’n allen weer meer moeten gaan betalen aan defensie, en dat betekent dat er minder geld is voor andere noden.

In België werd die belofte bij de vorming van de nieuwe regering (2 maanden na de top in Wales) bewust of onbewust even over het hoofd gezien toen beslist werd tot zware bezuinigingen op defensie tot 2019. De andere bondgenoten waren allerminst gelukkig over de gespeelde Belgische blindheid voor wat er in de wereld gebeurde.

Vorige week besliste de regering om de daling van de defensie-uitgaven tot 2019 te stoppen en de Strategische Visie voor Defensie geeft aan hoe België tegen 2030 opnieuw rond de 1,3 % van het bnp aan defensie zal spenderen.

Premier Charles Michel oefende grote druk uit op de regeringspartijen om dit pakket goed te keuren zodat hij zich kan verdedigen in Warschau tegen de slechte rapportcijfers die België krijgt.

Volgens de NAVO-cijfers staat België immers niet alleen voorlaatste in de rangschikking van defensie-uitgaven (alleen het militair onbetekenende Luxemburg komt nog achterop, IJsland ook maar dat heeft geen leger), in bijna geen enkel land zijn de uitgaven na de NAVO-top in Wales zo snel gedaald als in België.

Premier Michel heeft overigens nog een ander argument om mee te schermen: de output van de Belgische defensie, de deelname aan NAVO-operaties, krijgt zeer goede rapportcijfers.

Rusland beschouwt de maatregelen die de NAVO neemt als een regelrechte bedreiging van zijn veiligheid. President Poetin gebruikt zijn geliefkoosde retoriek: niet Rusland bedreigt de wereldvrede maar het Westen bedreigt Rusland. Bij een grote meerderheid van de Russen gaat het er in als zoete koek. Zo trok Poetin op het Economische Forum dat onlangs plaatsvond in Sint-Petersburg fel van leer tegen de NAVO.

Het westerse bondgenootschap blijft zich uitbreiden richting Rusland, vindt Poetin, ook al is de tegenhanger, het Warschaupact, al lang opgedoekt. "Montenegro wordt nu NAVO-lid. Wie bedreigt dat land?", vroeg Poetin zich retorisch af. "Waarom bouwt het Westen een rakettenschild, zogezegd tegen Iraanse raketten, ook al is de Iraanse nucleaire dreiging voorbij?"

Poetin waarschuwde voor een nieuwe Koude Oorlog als het Westen niet meer openstaat voor samenwerking met Rusland. "Onze logica is helemaal anders, wij zoeken samenwerking en compromissen", sloot hij zijn betoog af.

Tijdens een bezoek aan Finland, dat geen NAVO-lid is maar daar nu wel aan denkt, waarschuwde hij dat Rusland zijn troepen dichter bij Finland zou stationeren als dat land toetreedt tot het westerse bondgenootschap.

Ook de stationering van de vier bataljons in de oostelijke NAVO-lidstaten zal meer dan waarschijnlijk door Rusland worden beantwoord met militaire tegenmaatregelen.

Toch sluit Moskou de deur niet helemaal. Na een aantal gevaarlijke incidenten waarbij Russische vliegtuigen boven de Baltische Zee dicht bij schepen en vliegtuigen van NAVO-bondgenoten kwamen, wil Rusland nu praten over maatregelen om conflicten te voorkomen.

Na de top in Warschau moet een NAVO-Rusland-Raad daarover bijeenkomen. De NAVO heeft in de aanloop naar de top in Warschau meermaals benadrukt dat naast de afschrikking, ook de politiek van dialoog met Rusland wordt voortgezet.

Moskou belooft dat de Russische vliegtuigen hun transponders, hun identificatie-apparatuur, niet meer zullen uitschakelen, op voorwaarde dat de NAVO-vliegtuigen dat ook niet meer doen.

Zo aanwezig de NAVO is op de oostelijke flank, zo afwezig is het bondgenootschap op de zuidelijke flank. Nochtans speelt de oorlog in Syrië zich af aan de grenzen van een NAVO-bongenoot, Turkije, en veroorzaakt de instabiliteit van Libië veel kopzorgen, een land waar de NAVO overigens een historische verantwoordelijkheid draagt na de luchtbombardementen in 2011.

De vluchtelingenstroom vanuit het zuiden heeft het voorbije jaar de politieke consensus in Europa danig op de proef gesteld en was een belangrijke factor in de brexit, die de cohesie van de Europese Unie ernstige schade heeft toegebracht.

De gevolgen van die brexit, ook voor de NAVO, zullen overigens druk besproken worden in de vele informele contacten tussen de NAVO-leiders tijdens de twee dagen dat de topontmoeting in Warschau duurt.

Op de NAVO-top zullen wel een aantal minder in het oog springende maatregelen worden genomen om de onrust aan de zuidelijke flank te bestrijden zoals de toestemming van de NAVO om de AWACS radarvliegtuigen van het bondgenootschap te laten gebruiken door de internationale coalitie tegen terreurgroep IS die door de VS wordt geleid.

Maar de NAVO zelf zal daar geen actieve rol gaan spelen, ook al omdat een land als Turkije, lid van de NAVO, zijn beleid in de regio niet wil laten bepalen door Brussel of andere NAVO-hoofsteden.

Niet iedereen is even gelukkig met de richting die de NAVO inslaat. De zuiderse lidstaten vinden de aandacht voor de oostelijke flank overdreven. Zij hebben immers te kampen met een veel directere dreiging waarbij de NAVO vrijwel afwezig blijft.

De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Steinmeier omschreef de NAVO-oefening in Polen als luid wapengekletter en oorlogsstokerij, iets wat volgens hem niet bijdraagt aan de veiligheid van de NAVO-bondgenoten.

Ook in het Belgische parlement waren er kritische geluiden te horen voorafgaand aan de NAVO-top. Volgens Dirk Van der Maelen (SP.A), voorzitter van de Commissie Buitenlandse Zaken van de Kamer, wordt de dreiging van Rusland kunstmatig opgeklopt zodat de Verenigde Staten de Europeanen kunnen aansporen meer te betalen voor defensie. Daarmee heeft de VS dan de handen vrij om de opkomst van China te neutraliseren.

Van die kritiek zal in Warschau vermoedelijk niet veel te merken zijn. Op de plaats waar in 1955 het communistische Warschaupact het leven zag als tegengewicht voor de NAVO, moet nu de nieuwe NAVO, die in Wales is geboren, tot volle ontwikkeling komen. En, symbolischer kan het niet, binnenkort huist die NAVO 2.0 in Brussel ook in een volledig nieuw hoofdkwartier. België hoopt dat dit gegeven de lidstaten in Warschau zal overtuigen om de volgende top in Brussel te laten plaatsvinden.