Vijf vragen over Oosterweel waar iedereen over zwijgt - Dirk Barrez

Dirk Barrez is hoofdredacteur van Pala.be. Zijn recentste boeken zijn TRANSITIE. Onze welvaart van morgen en Coöperaties. Hoe heroveren we de economie? Deze opinie verscheen ook in Pala.be.

Natuurlijk moet het goed leven kunnen zijn in Antwerpen. Zeker wanneer daarvoor 15 miljard euro en meer nodig is, komt het erop aan ook de belangrijkste vragen te beantwoorden… zoals: hoeveel stijging van het zeewater kan de stad én de haven aan? Het is dé vraag die er toe doet voor alle grote havensteden, van Rotterdam tot Shanghai.

Ja, het is goed nieuws dat politiek en samenleving elkaar kunnen vinden in een compromis over Oosterweel en de mobiliteitsaanpak in Antwerpen. Toch moet het feestje over de belangrijkste investering in deze regio in tientallen jaren verstoord worden. Want er dreigt veel geld in het water te worden gegooid doordat cruciale vragen niet zijn gesteld, en nog minder beantwoord.

Allereerst deze evidente vraag: hoeveel zal dit feestje kosten?
We lezen: overkapping 9 miljard, Oosterweel 3,5 miljard, extra tunnels… We zitten al snel aan een schatting van 15 miljard, en meer dan waarschijnlijk minimaal 20 miljard euro echte uitgaven.

Dit soort bouwwerken blijkt altijd duurder in werkelijkheid, nooit goedkoper. Ook de nodige investeringen in openbaar vervoer moeten nog worden bijgeteld. Graag de totaalsom dus, en geen onderschatting.

Vervolgens, als tweede cruciale vraag, hoe zwaar tasten deze kolossale uitgaven de investeringscapaciteit in de komende decennia aan van deze regio? Vertel het de samenleving want ze moet het weten om ernstig te kunnen oordelen, en af te wegen met al die zo noodzakelijke en dringende investeringen in hernieuwbare energie, in een uitgebreid fietsnetwerk en openbaar vervoer, in duurzaam wonen, in scholen, in zorg, in circulaire economie en industrie, in agro-ecologische landbouw, in een vitaal platteland met al even vitale centrumsteden…

Dan, de vraag die er in de 21ste eeuw echt toe doet voor alle grote investeringen in havensteden, van Rotterdam tot Shanghai. Hoeveel stijging van het zeewater kan de stad Antwerpen aan, en kan de haven aan?

Wat als we over vijftien of twintig jaar al deze kunstwerken hebben gebouwd… en de vandaag zo robuuste industrie in het havengebied dan tot de conclusie komt dat het veiliger is om elders te investeren en dus wegtrekt uit Antwerpen?

Wat als het bestuur tot de conclusie komt dat de stad de strijd tegen het oprukkende water op termijn niet aankan? En als vele inwoners het zekere voor het onzekere verkiezen, en verhuizen?

We weten niet precies hoe snel en hoeveel de zee zal stijgen. Wel dat ze zal stijgen, dat de scenario’s niet rooskleuriger worden en zelfs dat het veel sneller zou kunnen gaan dan mensen voor mogelijk willen houden.

Het verplicht onze overheden om alle burgers te vertellen hoeveel stijging van het water elke plek aankan. En het belet misschien dat we twintig en meer miljard euro letterlijk in het water gooien terwijl we het geld hard nodig hebben om ons leven te organiseren in een ‘nieuw’ en fel gekrompen land.

Fundamenteler dan vorige vraag kan ze niet zijn, maar er wacht nog een intrigerende vierde vraag die om een antwoord smacht. Als een volledige overkapping van de Antwerpse ring minimaal 9 miljard euro kost, is dat werk niet alleen maar toch in belangrijke mate gericht tegen de uitstootoverlast van het huidige wegverkeer.

Die strijd is terecht, in de eerste plaats om het recht op gezondheid te vrijwaren. Maar wanneer die 9 miljard en meer ooit uitgegeven geraken, moet en zal het wegverkeer al grotendeels de transitie hebben gemaakt naar hernieuwbare energie.

Tegen de uitstoot komt de overkapping altijd te laat, het is wat dat betreft een gigantische mismatch. Dan is het toch efficiënter om de nodige mobiliteit overal nog veel sneller op vooral elektrische sporen te brengen: fiets, tram, auto, trein en ander vrachtverkeer…

Het is immers veruit te verkiezen om een probleem bij de kern aan te pakken dan in zijn gevolgen. Daarmee halen we zelfs lang voor de toch wel prijzige overkapping er ooit komt betere luchtkwaliteit, en niet enkel in ringland.

Opnieuw naar de haven, om er de haveninvesteringen in vraag te stellen die in dit land tot vandaag onterecht vanzelfsprekend blijven. Onafwendbaar zal Europa en de wereld overstappen op hernieuwbare energie en een circulaire economie. We zullen steeds minder steenkool, olie of gas aanvoeren, tot die handelsstromen zelfs bijna opdrogen.

Hoe meer we producten, componenten en materialen langer gebruiken, hergebruiken, herwinnen en recycleren, hoe drastisch minder aanvoer van nieuwe grondstoffen noodzakelijk is, hoe ingrijpend ook de import van halffabricaten of van producten zal dalen. Laat het een wake-up call zijn voor al wie droomt van nog meer intercontinentale havencapaciteit in Vlaanderen, Nederland of elders.

Gaan we echt zo dom zijn om nog vele honderden miljoenen euro in het water te gooien voor nieuwe havendokken in plaats van in een duurzame economie te investeren? Beseffen we dat er een tijdperk nadert van jaarlijkse krimpcijfers wat betreft het aantal intercontinentale containers en dus vrachtwagens dat vanuit de haven de Antwerpse ring bestormt? Ook dat is een reden om nog eens op een heel andere manier naar het vele geld voor Oosterweel – en voor de haven - te kijken.

Ja, het is vervelend dat deze vijf vragen na al die jaren onbeantwoord zijn. Het is zelfs onbegrijpelijk dat in de 21ste eeuw sommige ervan zelfs niet zijn gesteld. Maar vooral: over Oosterweel en al wat ermee samenhangt beslissen zonder deze vragen te beantwoorden, is een niet te pardonneren stommiteit.

De antwoorden zijn noodzakelijk om een democratisch gedragen beslissing te zoeken bij al wie betrokken is; de voorgestelde investering is zo groot dat het om alle burgers gaat.