"U bent erin getuimeld, met open ogen nog wel, Monsieur le Président" - David Van Reybrouck

David Van Reybrouck schrijft essays, proza, poëzie en theater en is vooral bekend van zijn bekroonde boek "Congo. Een geschiedenis."

Monsieur le Président,

Wat een buitengewoon roekeloze woordkeus was dat van u om in uw speech van zaterdagmiddag het voortdurend over een "oorlogsdaad" te hebben, uitgevoerd door een "terroristisch leger". Letterlijk zei u:

"Wat gisteren is gebeurd in Paris en Saint-Denis is een oorlogsdaad, en tegenover een oorlog moet het land gepaste maatregelen treffen. Een daad die werd begaan door een terroristisch leger, Daesh (IS), tegen datgene wat wij zijn, een vrij land dat met de hele planeet praat. Een oorlogsdaad die werd voorbereid en gepland, van buitenaf, met interne steun die het onderzoek zal uitwijzen. Een daad van totale barbarij."

Met die laatste zin ben ik het volkomen eens, maar de rest van uw discours is een griezelige, bijna woordelijke herhaling van wat G.W. Bush in het Amerikaanse Congres zei kort na de aanslagen van 11 september: "De vijanden van de vrijheid hebben een oorlogsdaad tegen ons land gesteld."

De gevolgen van die historische woorden zijn bekend. Wie als staatshoofd een gebeurtenis als een oorlogsdaad kwalificeert, moet er gepast op reageren. Het leidde Bush tot de invasie van Afghanistan, wat nog te billijken viel, omdat het regime onderdak had geboden aan Al Qaeda - daar was zelfs de VN het over eens. Daarna volgde de volslagen krankzinnige invasie van Irak, zonder VN-mandaat, enkel en alleen omdat Amerika er massavernietigingswapens vermoedde. Die waren er niet, maar die inval leidde tot een volkomen destabilisering van de regio, tot op vandaag. Na het vertrek van de Amerikaanse troepen in 2011 ontstond er een machtsvacuüm. Toen kort daarna in buurland Syrië een burgeroorlog losbarstte in de nasleep van de Arabische Lente, werd pas echt duidelijk hoe ondermijnend het Amerikaanse militair optreden was geweest. In het noordwesten van het ontwortelde Irak en het oosten van het kapotte Syrië was er kennelijk voldoende ruimte om naast het regeringsleger en het Free Syrian Army een grote, derde speler te laten opstaan: ISIS, later IS.

Kortom, zonder Bush’ idiote invasie van Irak was er nooit sprake geweest van IS. Met miljoenen hebben we er toen tegen betoogd in 2003, ik ook, het protest was wereldwijd. En we hadden verdomme gewoon gelijk. Niet dat we twaalf jaar ver in de toekomst konden kijken, zo helderziend waren we niet. Maar nu beseffen we het wel: wat vrijdagnacht in Parijs is gebeurd is een onrechtstreeks gevolg van de oorlogsretoriek die uw collega Bush in september 2001 gehanteerd heeft.

En wat doet u vervolgens? Hoe reageert u minder dan 24 uur na de aanslagen? Door exacte dezelfde terminologie te hanteren als uw Amerikaanse ambtsgenoot destijds! Door godallemachtig uit hetzelfde vaatje te gaan tappen!

U bent erin getuimeld, met open ogen nog wel, Monsieur le Président. U bent erin getuimeld, omdat u de hete adem van rauwdouwers als Nicolas Sarkozy en Marine Le Pen in de nek voelt - en u had al de reputatie een slappeling te zijn. U bent erin getuimeld. Er zitten verkiezingen aan te komen in Frankrijk op 6 en 13 december, en al zijn dat slechts regionale verkiezingen, na de aanslagen zullen ze niettemin in het teken staan van de nationale veiligheid. U bent erin getuimeld, omdat u precies geeft waar de terroristen op hoopten: een oorlogsverklaring. U hebt hun uitnodiging tot jihad met graagte aanvaard. In uw poging om kordaat te reageren loopt u het levensgrote risico de spiraal van geweld nog verder te laten escaleren. Dat lijkt mij niet verstandig.

U had het over een "terroristisch leger". Ten eerste bestaat dat niet. Dat is een contradictio in terminis. Een "terroristisch leger", dat is zoiets als boulemisch diëten. Landen en groeperingen kunnen legers hebben; als ze er niet in slagen om zoiets op te bouwen kunnen ze kiezen voor terrorisme, dat wil zeggen incidentele acties met maximale psychologische impact in plaats van structurele militaire machtsontplooiing met geopolitieke ambities.

Maar een leger? Laat ons wel wezen: tot op heden weten we niet of de daders teruggekeerde dan wel uitgezonden Syriëstrijders zijn. We weten niet of de aanslagen in het kalifaat dan wel de banlieue beraamd werden. En hoewel er aanwijzingen zijn voor een Syrisch masterplan (de quasi gelijktijdigheid met een aanslag in Libanon en eventueel een Russisch vliegtuig), valt toch op dat het persbericht van IS erg laat kwam en nauwelijks elementen bevatte die al niet op het internet circuleerden. Is hier sprake van coördinatie of recuperatie?

Net zo goed gaat het om acht volstrekt losgeslagen individuen, wellicht voornamelijk Franse staatsburgers die zijn teruggekeerd uit Syrië waar ze ervaringen met springtuigen en vuurwapens hebben opgedaan en waar ze een onderdompeling hebben meegemaakt in de totalitaire ideologie, crypto-theologie en oorlogshandelingen. Monsters zijn het geworden, stuk voor stuk, maar niet per se een leger.

Het perscommuniqué van IS roemde "de minutieus gekozen plekken" van de aanslagen, uw eigen diensten beklemtonen ook het professionalisme van de plegers, wat dat betreft spreken jullie dezelfde taal. Maar daar lijkt het toch niet op? De drie die naar het Stade de France gingen waar u de vriendschappelijke voetbalmatch tegen Duitsland bijwoonde, leken wel amateurs. Kennelijk wilden ze binnendringen, misschien wel om een aanslag op u te plegen, dat kan. Maar wie zichzelf opblaast naast een McDonald’s en slechts één iemand meesleurt in de dood is een slechte terrorist. Wie met drie zelfmoordaanslagen slechts vier doden maakt, terwijl er even later een mensenmassa van 80.000 mensen naar buiten kwamen, is een prutser. Wie met vier kompanen een zaal wil uitmoorden maar niet eens de nooduitgang blokkeert, is geen strategisch genie. Wie uit een auto stapt en enkele terrassen beschiet met ongewapende, onschuldige burgers, is geen tactisch onderlegd militair, maar een lafaard, een klootzak, een volkomen ontspoorde enkeling die zijn lot heeft verbonden aan dat van andere volkomen ontspoorde enkelingen. Een roedel lone wolves.

Uw analyse van een "terroristisch leger" klopt niet. Uw term "oorlogsdaad" is buitengewoon tendentieus, al wordt die krijgszuchtige retoriek ondertussen onbeschaamd overgenomen door Mark Rutte in Nederland en Jan Jambon in België. In uw poging de natie te sussen dreigt u de wereld onveiliger te maken. In uw poging tot krachtdadig taalgebruik, heeft u zwakheid getoond.

Er bestaan andere vormen van fermheid dan oorlogstaal. Meteen na de aanslagen in Noorwegen pleitte premier Stoltenberg onomwonden voor "meer democratie, meer openheid, meer participatie". U verwees in uw rede naar de vrijheid. U had ook naar die twee andere waarden van de Franse republiek moeten verwijzen: gelijkheid en broederlijkheid. Daar lijkt mij op dit ogenblik meer nood aan dan aan uw zeer bedenkelijke oorlogsretoriek.