De paus als politicus - Marc Hooghe
Dat Hugo Raspoet dit nog mag meemaken. Deze Vlaamse kleinkunstenaar veroorzaakte in 1969 een kleine rel met zijn lied Evviva il Papa, waarin hij het beleid van de toenmalige paus Paulus VI hekelde:
Encyclieken schrijft-ie enkel
als 't om seks en zeden gaat,
en dan liefst in een ouderwets Latijn,
en liefst een eeuw of meer te laat.
Het liedje zorgde destijds voor heel wat ophef, en het werd zelfs verboden door de BRT, die zich toen nog graag als zedenmeester opstelde. We zijn nu bijna een halve eeuw verder, en de zaken lijken radicaal omgekeerd.
De groene paus
Op korte tijd is paus Franciscus uitgegroeid tot de absolute held voor al wie begaan is met sociale rechtvaardigheid en gelijke rechten. Met zijn nieuwe encycliek Laudato si kan Franciscus nog een bijkomende groep fans toevoegen aan zijn schare volgelingen: de milieubeweging.
De encycliek is zonder meer een donkergroen ecologisch pamflet geworden, waarin de paus ons oproept het openbaar vervoer te nemen en de auto aan de kant te laten staan, en ons minder te richten op de zaligmakende consumptie van materiële goederen.
De paus gaat echter verder dan deze individuele raadgevingen, en hij wijst op de zware morele verantwoordelijkheid van het economisch systeem in zijn geheel. Het huidig systeem is gericht op uitbuiting en op de roofbouw van de aarde, louter ten dienste van het extreem consumentisme van een kleine minderheid van de wereldbevolking. Het is onze levensstijl die zorgt voor de ontwrichting van het leefmilieu, doordat we enkel en alleen rekening houden met economische wetmatigheden.
De nationale en internationale politiek moet de uitwassen van de economie beteugelen, stelt de paus nog: “De politiek mag niet onderworpen worden aan de economie”. De boodschap is in elk geval aangekomen: de Wall Street Journal vroeg zich al onmiddellijk af of de radicale ecologische boodschap van de paus geen negatieve invloed kan hebben op het functioneren van de grote financiële instellingen en energiebedrijven.
Goede timing
De timing van de encycliek is inderdaad niet toevallig. In december is er de top van Parijs over het klimaatbeleid, en de paus probeert heel strategisch mee de agenda te bepalen voor die bijeenkomst. Ook het kleinste land ter wereld neemt immers deel aan het diplomatieke voorbereidingsproces voor die top. Het morele gewicht van Vaticaanstad kan daarbij een belangrijke rol spelen: een aantal meer conservatieve landen gaan er immers nog altijd van uit dat het gebruik van fossiele brandstoffen niet de belangrijkste oorzaak is van de opwarming van het klimaat op aarde.
Juist in die landen kan de boodschap van de paus een sterke invloed hebben, zowel op de publieke opinie als op meer conservatieve politici. Bovendien zullen wel meer internationale instellingen het volgende half jaar uitpakken met allerlei verontrustende rapporten, om op die manier te proberen de agenda voor de top van Parijs verder te bepalen. Met een beetje geluk worden er deze zomer weer warmterecords gebroken in Noord-Amerika en West-Europa, zodat de publieke opinie ook weer mee is.
De pauselijke encycliek kan de volgende maanden dus een belangrijke invloed hebben op de internationale milieu-onderhandelingen.
Foute perceptie
Toch blijft het opvallend hoe, blijkbaar ook in religieuze zaken, de invloed van imago en perceptie bijzonder groot is geworden. Terwijl vroegere pausen zonder meer werden weggezet als relicten uit een ver verleden, kan de huidige paus duidelijk niets verkeerd meer doen.
Die zwart-wit-tegenstelling is enigszins ten onrechte. In de inleiding tot de encycliek merkt Franciscus terecht op dat ook zijn voorgangers zich reeds krachtig hebben uitgesproken tegen het consumentisme en voor meer sociale rechtvaardigheid. Alleen raakte die boodschap van paus Benedictus ondergesneeuwd door zijn krampachtig vasthouden aan een verouderde ethiek en seksuele moraal. Doordat Franciscus zorgvuldig een ander imago heeft opgebouwd, kan hij wel des te sterker hameren op de noodzaak van mondiale solidariteit. In heel wat landen komt zo’n boodschap nog altijd bijzonder krachtig over.
Lusten en lasten
De volgende maanden zullen wel meer politieke en morele leiders zich geroepen voelen krachtige standpunten in te nemen rond het klimaatbeleid. President Hollande wil in elk geval dat de top van Parijs ook echt tot resultaten leidt, en het is voor hem een van de topprioriteiten van zijn ambtstermijn.
Maar klimaatbeleid vormt zowat de meest hardnekkige politieke uitdaging die je maar kunt bedenken. De voordelen van het beleid zijn hypothetisch, onzichtbaar, en ze situeren zich op bijzonder lange termijn. De nadelen van het beleid zijn onmiddellijk waarneembaar, en ze treffen ons in onze geliefde consumptiegewoonten. De lusten en lasten van het klimaatbeleid zijn dus bijzonder ongelijk verdeeld. Het vergt een buitengewone dosis politieke, en morele, moed om die kringloop te doorbreken.
(Marc Hooghe is hoogleraar politieke wetenschappen aan de KU Leuven)
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.