De ultieme stresstest voor België - Bart Maddens

Maar waarom zou een regering met enkel de MR aan Franstalige kant eigenlijk een kamikaze-regering zijn ? Omdat de MR de volgende verkiezingen zo goed als zeker zou verliezen ? Dat is allesbehalve een uitgemaakte zaak. Uiteindelijk werd de tripartite in 2011 ook als een ‘kamikaze-regering’ gepercipieerd, ten minste aan Vlaamse kant. Nochtans is die licht versterkt uit de voorbije verkiezingen gekomen.

En toch is de term ‘kamikaze-regering’ zeer goed gekozen. Alleen zou het niet zozeer de MR zijn die zich vol doodsverachting te pletter stort, maar wel het Belgische politieke systeem. Het risico op destabilisering zou in elk geval zeer groot zijn. Natuurlijk zouden PS en CDH in de Kamer alle duivels ontbinden tegen de ‘verraders’ van de MR. Natuurlijk zou er door de Waalse linkerzijde massaal gemobiliseerd en gestaakt worden tegen de ‘sociale afbraak-politiek’ van de centrum-rechtse regering. Maar dat hoeft op zich geen probleem te zijn en zou (zoals in de eerste helft van de jaren tachtig) de legitimiteit van de regering zelfs kunnen versterken.

Veel gevaarlijker (voor België) zijn de institutionele blokkeringen die zouden kunnen voortvloeien uit de confrontatie van een centrum-rechtse federale regering met een centrum-linkse Waalse regering. Om te beginnen dreigt de uitvoering van de zesde staatshervorming in de soep te draaien. Zoals bekend moeten er niet minder dan 26 samenwerkingsakkoorden worden afgesloten. De halfslachtige en verbrokkelde bevoegheidsoverdrachten nopen tot een intense samenwerking tussen de beleidsniveaus.

Meer dan ooit zullen beslissingen op het ene niveau een impact hebben op het andere. Het nieuwe financieringssysteem via opcentiemen op de personenbelasting zal er bijvoorbeeld toe leiden dat een federale belastingverlaging automatisch de inkomsten van de gewesten doet dalen.

De deelregeringen beschikken bovendien over een heel arsenaal van institutionele wapens om stokken in de wielen te steken van de federale regering. Ze kunnen een veto stellen in het overlegcomité en in allerlei andere coördinatie-organen. Of ze kunnen de federale besluitvorming een tijd lam leggen via belangenconflicten. De linkse partijen beschikken wel net niet over de vereiste drie vierden meerderheid in het Waals Parlement of het Parlement van de Franse Gemeenschap.

Maar er zijn ook belangenconflicten mogelijk op het niveau van de regeringen. PS en CDH zouden zelfs een ‘BHV-ke’ kunnen doen en éénzelfde federale regeringsbeslissing achtereenvolgens bestoken met belangenconflicten van de Waalse regering en de Franse Gemeenschapsregering (in de Brusselse regering zouden de Vlamingen daar allicht een stokje voor steken).
 

Het idee om belangenconflicten te gebruiken als drukkingsmiddel tegen de federale regering is natuurlijk niet nieuw. In 2009 had ook de Vlaamse regering zich voorgenomen om dat te doen. In het regeerakkoord luidde het zo: “We hanteren de in de wetgeving voorziene instrumenten wanneer andere overheden op ons bevoegdheidsdomein ageren”. Dat was een verwijzing naar de zogenaamde usurperende bevoegdheden. Alleen is het toen bij woorden gebleven.

Wie dacht dat de Vlaamse regering een Stalinorgel van belangenconflicten zou afschieten is bedrogen uitgekomen. De Vlaamse regering heeft zich vijf jaar lang koest gehouden. Pas helemaal op het einde van de legislatuur werd er een belangenconflict ingeroepen tegen het Plan Wathelet inzake de vluchtroutes (maar dat was, paradoxaal genoeg, juist om de federale regering uit de nood te helpen en niet om ze de duivel aan te doen).

Bij de Vlaamse regering was het dus eerder een zaak van ‘hou me tegen of ik doe een ongeluk’. Dat kwam natuurlijk omdat CD&V niet enkel in de Vlaamse maar ook in de federale regering zat. Nogal wiedes dat die partij niet zo happig was om de federale regering stokken in de wielen te steken. Vanaf einde 2011 gold overigens hetzelfde voor SP.A. Partijen die zowel in de federale als in de deelregeringen zitten vormen een brug tussen beide en kunnen vermijden dat het tot een clash komt. Ze fungeren als smeerolie in de institutionele machinerie. Maar in het kamikaze-scenario zal er langs Franstalige kant geen enkele partij zijn die deze (weliswaar ondankbare) brugfunctie zal kunnen vervullen. Zonder zo een stootkussen is een harde botsing haast onvermijdelijk.

Als de Vlaamse regering de zaken nooit op de spits heeft gedreven, dan komt dat wellicht ook omdat de Vlaamse politici niet het lef hebben om institutionele hardball te spelen. Finaal weegt de federale loyauteit altijd net iets zwaarder door dan de Vlaamse belangen. Maar zal dat bij de linkse politici in Wallonië ook zo zijn ? Het valt zeer sterk te betwijfelen. Als de Waalse socialisten in 1991 geen ogenblik hebben geaarzeld om met de institutionele atoombom te dreigen (in de kwestie van de FN-wapenleveringen aan Saoedi-Arabië), waarom zouden ze nu terughoudend zijn bij het inzetten van volkomen legale middelen om hun belangen te vrijwaren ?

De recente ‘confederale’ démarche van PS en CDH heeft nog maar eens aangetoond dat, als puntje bij paaltje komt, het belang van België ondergeschikt is aan het eigen belang en het behoud van de eigen macht. Het Stalinorgel op stal laten lijkt dus niet echt een optie. En overigens zal de PS ook onder druk staan van FGTB en PTB om alle mogelijke institutionele middelen in te zetten tegen de ‘sociale afbraak’ op federaal niveau.

Als de centrumlinkse regeringen in Wallonië en de Franse Gemeenschap voluit in de clinch zouden gaan met de centrumrechtse federale regering, dan zou dit België doen daveren op zijn grondvesten. Ongetwijfeld leeft die vrees zeer sterk in hogere Belgische kringen. Wellicht doemt daar ook het schrikbeeld op van straatgeweld, zoals ten tijde van de koningskwestie en later de eenheidswet. Hoogstwaarschijnlijk is dit ook een van de redenen waarom CD&V (staatsdragend als steeds) die boot per se wil afhouden.

Toch valt het te hopen dat het kamikaze-scenario werkelijkheid wordt. Het zou immers een ongemeen boeiend experiment zijn : de ultieme stresstest voor het federale België. Blijven de Belgische instellingen normaal functioneren in extreme omstandigheden ? Zowel de Belgischgezinden als de Vlaamsgezinden zouden enthousiast moeten zijn over dit experiment. De Belgischgezinden hebben altijd beweerd dat het flamingantische discours over de twee democratieën larie en apekool is.

Als België effectief één democratie is, een normaal federaal land, dan kan het geen enkel probleem zijn dat er een federale regering aan de macht komt die in één deelstaat slechts door een kleine minderheid wordt gesteund. Dat is in een gewoon federaal land immers de normaalste zaak van de wereld. En aangezien zowel PS als CDH overtuigde Belgische federalisten zijn, zullen zij ongetwijfeld op de meest loyale manier samenwerken met de rechtse federale regering, toch?

Maar als de Vlaamsgezinden gelijk hebben, en België bestaat effectief uit twee democratieën, dan zal een regering die in overweldigende mate op één democratie steunt het systeem uit zijn voegen rukken. En dan ligt de weg naar confederalisme breed open. Dat is het scenario dat ik hierboven heb voorspeld. Je kunt daar natuurlijk eindeloos over discussiëren en speculeren. Laat ons daarom gewoon de proef op de som nemen. Laat ons het kamikaze (?)-experiment opzetten. En laat ons dan ook voortaan, in alle wetenschappelijke objectiviteit, spreken van de ‘experimentele coalitie’.
 

(Bart Maddens is politoloog aan de KU Leuven.)