Jezus is saai. Liever een monster! - Cathérine Ongenae

Het kostbaarste dat je van een kleuter kunt krijgen is zijn onverdeelde aandacht. Vermenigvuldig dat met zeven en je mag van een geslaagde dag spreken. Het was leesweek op de school van mijn dochter, en ik ging voorlezen voor de kleuters in haar klas. Op het schoolterrein stonden iglotentjes. Gepast, vond ik, lezen is op reis gaan in je hoofd. Ik had drie kinderboeken bij, een boek per groepje. Een klein persoonlijk onderzoek ook, naar de magie van verhalen.

In de jaren filosofische zeventigbundel 'Muis waait weg' van schrijver/illustrator Arnold Lobel gebeuren absurde dingen zoals eilanden die wegwaaien of de winter die het haardvuur bevriest. Het hedendaagse 'Het boek van Ella' van Imme Dros gaat over de zorgen van een meisje dat Ella heet. De gebroeders Grimm
behoeven weinig introductie: folkloristische sprookjes en de tekeningen van de Nederlandse illustrator Anton Pieck, wie kent ze niet?

Naar de poëtische absurditeiten van Lobel, een verhaal van Uil die de Winter binnen laat in zijn huis, bleef mijn publiek stilletjes luisteren. Er waren weinig prenten, maar de kinderen kleefden aan mijn knieën, hoewel ze teleurgesteld leken in de afloop ervan: de uil die de winter de deur wees en zijn soep ging opwarmen.

De tweede groep kreeg Ella, een verhaal over een meisje dat te kleine schoenen kiest en op blaren loopt. Kinderen geeuwen echt als ze iets saai vinden.

Groep drie serveerde ik de klassieker 'De wolf en de zeven geitjes'. Een zevenkoppig beestje nestelde zich aan mijn voeten. Zeven nekjes werden langer toen er een prent werd getoond. Veertien oogjes werden groter toen de wolf zich op slinkse wijze toegang tot het huis verschafte en de geitjes opvrat. Open monden en gejoel bij de afloop: moeder Geit die de buik van de wolf open knipt, de geitjes die worden bevrijd, de buik die wordt gevuld met stenen.

Twee weken later vertelde mijn eigen geitje van 2 ½ nog steeds flarden die ze had onthouden. In bad, op haar potje, in bed: de wolf had zijn poot pijn gedaan, de geitjes waren opgegeten, dat ze niet bang was.

Waarom ik u dit vertel? Omdat verhalen belangrijk zijn. U kunt dat niet ontkennen. Hebben we niet allemaal net een gastronomisch festival ter ere van een verhaal achter de rug? En wat voor verhaal. Een verhaal over een jonge vrouw, Maria, die nog liever volhoudt dat een engel haar bezwangerde dan de oudere timmerman Jozef. Een verhaal over leugenaars dus, dat nog steeds populair is omdat mensen liever gemakkelijke leugens geloven dan de confronterende waarheid onder ogen te zien.

We weten ook hoe het verder gaat. De zoon weigert in de zaak van zijn vader te stappen, noemt zichzelf een underachiever, en kiest voor een bestaan als goeroe waarbij hij twijfelende mensen probeert te overtuigen om hem te volgen en te onderhouden.

Met zijn discours is van alles mis. Hij vindt dat kritische geesten moeten zwijgen, dat mensen moeten geloven in mirakels, en als ze een vraag stellen, antwoordt hij onduidelijk. Hij belooft hen de hemel op aarde, en wordt uiteindelijk razend populair. Maar de roem eist zijn tol: hij wordt vermoord en komt een paar dagen later spoken. Een erg realistisch verhaal, behalve dan het einde.

Realistische verhalen zijn saai. Een waargebeurde leugen? Geef mij maar echte sprookjes. Met draken en dwergen, feeën en heksen. Met échte boosdoeners en twijfelende helden. Wie wil er een protagonist met een messiascomplex? Wat doet het kerstverhaal nog voor de verbeelding? Wat is de fun in het slaafs volgen van een traditie die op sterk water staat terwijl er zoveel interessantere vertellingen bestaan waar je iets van kunt leren?

Narratief gezien is Game of Thrones duizend keer interessanter dan het Nieuwe Testament, net als de sprookjes van de Gebroeders Grimm voordat een van de broers zich realiseerde dat de inhoud misschien niet geschikt was voor jonge lezers en hij alle referenties naar seks en foute familieleden schrapte of veranderde in boze stiefmoeders. Nog steeds duiken er in archieven ongekuiste versies op van de volksverhalen die de Grimms en andere folkloristen in de 18e en 19e eeuw verzamelden, en die zijn een pak spannender. Een paar jaar geleden vond men bijvoorbeeld versies van folklorist Franz Xaver von Schönwerth: bekende sprookjes maar dan anders.

Vrouwen blijken er plots geen weerloze schapen of jaloerse wezens te zijn, maar ondernemend en promiscue, inventief en intelligent. Dat draagt bij tot de suspens, zelfs een kind weet dat gruwel gebaat is met onverwachte plotwendingen.

Sprookjes vertellen zoveel over de menselijke conditie, dat ik niet begrijp hoe het mogelijk is dat ze naar het rijk der kinderen of naar de sci-fi-afdeling werden verbannen terwijl we het kerstfeest blijven volhouden ook al zijn de wortels ervan even schraal als die van de kerstbomen die we zetten.

Dacht u dat de discussie over Zwarte Piet vermoeiend was? Denk dan even na over dit voorstel. Voor mij mag kerst zoals dat nu wordt gevierd samen met de zwarte slaaf op het containerpark. Zelfs als familiefeest heeft het zijn beste tijd gehad, en breek me vooral de bek niet open over stilte en reflectie. We kopen, eten en drinken ons te pletter, in naam van de gezelligheid.

Waarom brengen we het winterfeest niet terug naar de pre-christelijke traditie van zonnewende? Er bestaan genoeg verhalen over de strijd tussen licht en donker, tussen helden, heldinnen en monsters. Verhalen die ons wakker schudden en inspireren in plaats van de lauwe pap waar we nu mee in slaap worden gesust. Verhalen waar je niet voor hoeft te geloven om ervan te genieten. Verhalen die mensen die niet uit de christelijke traditie komen, ook willen horen. Dan, pas dan, kun je misschien over de geest van kerstmis spreken. En je hebt maar drie woorden nodig om het in gang te zetten. 'Er was eens...'

(Cathérine Ongenae is antropoloog, freelance journalist en columnist.)