België telde negen dagen "Dunkelflaute" in januari

Het woord Dunkelflaute is niet toevallig Duits: het fenomeen is in Duitsland al langer een thema omdat het land fors inzet op duurzame energie, en daardoor afhankelijker wordt van de weersomstandigheden.

Toch is er geen reden tot paniek, maar zal er de komende jaren meer grensoverschrijdend moeten worden gedacht wat betreft energie, omdat er in principe nooit in alle landen tegelijk een Dunkelflaute kan zijn.

Het fenomeen van Dunkelflaute is een rechtstreeks effect van de Energiewende in Duitsland. De Duitse regering besliste in 2010 om een ambitieus energieplan uit te rollen: tegen 2050 wil het land op 60% hernieuwbare energie steunen en 85% minder broeikasgassen uitstoten.

Het nieuwe energiesysteem in het land zal sterk afhankelijk zijn van hernieuwbare energie met als hoofdcomponenten wind- en zonne-energie die de traditionele energieproductie stelselmatig moeten vervangen.

Zo plant Duitsland een volledige kernuitstap tegen 2022 en wil men het gebruik van fossiele brandstoffen (olie, gas en steenkool) tegen 2030 met 50 procent verminderen.

Toch werd het plan niet altijd met open armen ontvangen. Al snel volgde er scherpe kritiek over het kostenplaatje die de Energiewende met zich teweeg zou brengen. Tot vorig jaar bleef de energiefactuur van de Duitse gezinnen dan ook alsmaar stijgen.

Ook rezen er vragen over het tempo om de kerncentrales te sluiten en fossiele brandstoffen te verminderen. Zo stelde toenmalig minister van Energie Sigmar Gabriel dat "voor een land als Duitsland met een sterke industriële basis, het verlaten van kern- en steenkoolcentrales op hetzelfde moment niet mogelijk zou zijn."

Daarnaast kwamen er ook vragen over de betrouwbaarheid van het inzetten op hernieuwbare energie. En daar knelt nu het schoentje. Al enkele winters werd Duitsland tijdens de wintermaanden geconfronteerd met windstille en donkere dagen.

Daardoor konden bepaalde regio’s geen of slechts kleine hoeveelheden groene energie produceren, waardoor er maatregelen genomen moesten worden om deze periodes te overbruggen. Het fenomeen Dunkelflaute was geboren. Vandaag is de term een ingeburgerd begrip in Duitsland wanneer we spreken over periodes waarin er amper zonneschijn is én het tegelijk nauwelijks waait.

Ook België wordt steeds vaker ingezet op hernieuwbare energiebronnen. Grootse windparken in de Noordzee worden aangelegd, gezinnen investeren in zonnepanelen en langs autosnelwegen duiken er alsmaar meer windmolens op. Ook staat de uitstap van kernenergie op de politieke agenda. Wanneer België deze stap zal zetten, is niet zeker maar het staat wel vast dat we in de toekomst onze energie niet meer uit kernenergie zullen halen.

We worden dus afhankelijker van hernieuwbare energie. De kans op periodes waarin onze energieproductie door luwe en donkere dagen laag is, zal daardoor toenemen. Samen met Elia analyseerden we de wind- en zonneproductie van de maanden december 2016 en januari 2017. Het resultaat was dat we in januari negen dagen Dunkelflaute hadden. (zie grafiek onder)

Ook in België kunnen we dus met het fenomeen Dunkelflaute geconfronteerd worden. Maar kan dit op termijn problemen opleveren?

Belangrijk in dit verhaal is de werking van het elektriciteitssysteem. Vraag en aanbod moeten op elk moment van de dag op elkaar afgestemd zijn. Dit gebeurt om het net in evenwicht te houden. Het zijn de elektriciteitsleveranciers die er in eerste instantie verantwoordelijk voor zijn dat er voldoende elektriciteit is om aan de consument aan te leveren.

De marktpartijen doen dit een dag op voorhand door ofwel elektriciteit aan te kopen of te verhandelen op de elektriciteitsmarkt, de day ahead-markt genoemd. Deze day ahead-markt strekt zich uit over heel Europa: van Noorwegen tot Portugal. Het voorspellen van wind en zon spelen hier een zeer belangrijk rol.

Als er nog een onevenwicht is, komt Elia op het voorplan. Het beursgenoteerde bedrijf is de beheerder van het Belgische transmissienet voor elektriciteit. Elia moet niet alleen de netten versterken om pieken te kunnen opvangen, maar ook hernieuwbare-energiecentrales aansluiten.

Het versterken van de grensoverschrijdende stroomverbindingen, zodat België ook hernieuwbare energie van elders kan halen, zal steeds belangrijker worden. Een eengemaakte Europese energiemarkt is de toekomst. Vandaag werkt Elia aan deze grensoverschrijdende stroomverbindingen. Zo wordt er richting de kust de Stevin-lijn aangelegd die ons met Engeland moet verbinden.