Portugees inferno: 2017, het zwartste jaar uit de geschiedenis

De voorbije week is Portugal opnieuw ontzettend hard getroffen door bosbranden. Vrijdag leek de toestand enigszins te kalmeren, maar toch is in de meeste regio's de noodtoestand van kracht. Dit weekend worden immers weer bloedhete temperaturen verwacht, gekoppeld aan rukwinden.

"Alle middelen die we al hebben ingezet, worden nog versterkt", zegt minister van Binnenlandse Zaken Antonio Costa. Ook Spanje komt zijn buurland tegemoet met vier extra blusvliegtuigen.

De bosbranden in Portugal breken historische records dit jaar. Bijna 177.000 hectare bos is al verwoest, een veelvoud in vergelijking met de schade in andere Europese landen. Met hitte-, droogte- en windkrachtrecords, is de Portugese zomer de perfecte mix voor rampscenario’s.

Liefst 177 duizend hectaren bos is al in vlammen opgegaan dit jaar. VRT NWS kreeg de cijfers van EFFIS (European Forest Fire Information System), het Europees informatiesysteem dat bosbranden in Europa in de gaten houdt. Sedert begin januari staan er al ruim tienduizend bosbranden op de teller; vorig jaar waren dat er 7.500 in dezelfde periode.

Nog een triest record: in juni beleeft Portugal de dodelijkste bosbranden uit z’n geschiedenis: 64 mensen komen om en meer dan 250 raken gewond in de buurt van Pedrógão Grande, in het centrum van het land. Beelden van verkoolde slachtoffers in uitgebrande auto’s, niet bij machte om te ontsnappen aan de vuurzee, gaan de wereld rond.

De herinnering aan de weg des doods zal nog lang voortleven in het collectieve geheugen van de Portugezen. Een blikseminslag zou de vernietigende bosbrand hebben veroorzaakt. Uitzonderlijk, want meestal zijn bosbranden in Portugal het gevolg van menselijk handelen, al dan niet met kwaad opzet.

Na die eerste golf van vreselijke bosbranden in juni wordt Portugal nu dus opnieuw geteisterd door de vlammen. Alweer 86 mensen gewond raakten daarbij gewond, onder wie zeven ernstig.
Ruim 1.500 brandweerlieden, 300 voertuigen en een twintigtal vliegtuigen en helikopters zijn in de weer met de bestrijding van het vuur.

Portugal bestaat voor ongeveer twee derden uit bossen, die een totale oppervlakte beslaan van 5,4 miljoen hectaren. Volgens een rapport van het Portugees Instituut voor Agronomie, verbonden met de Universiteit van Lissabon, leggen bosbranden jaarlijks gemiddeld 100.000 hectaren vegetatie in de as sinds 1980.

Datzelfde instituut heeft becijferd dat zeker drie kwart van die branden zijn aangestoken. Vaak onopzettelijk, als gevolg van een weggegooide sigarettenpeuk of een nog smeulende barbecue. Maar ook pyromanie is een veelvoorkomende kwaal in Portugal. De politie heeft al 91 verdachten ondervraagd het voorbije half jaar.

Meer dan 90% van alle bossen in Portugal is privé-eigendom, vaak nog in handen van grootgrondbezitters. Gebied waar de overheid dus nauwelijks vat op heeft. Veel bossen worden niet of slecht onderhouden. Van veel land is niet eens bekend wie het bezit, dus bestraffing van eigenaars is zelden mogelijk.

Grote boosdoener is ook eucalyptus, een extreem brandbare boomsoort. Een brandend eucalyptusblad kan kilometers ver vliegen zonder uit te doven. Via monoculturen op industriële schaal levert eucalyptus houtpulp voor de productie van papier. Volgens milieuorganisaties profiteren onder andere de agro- en de papierindustrie van de bosbranden.

Er is zelfs sprake van een eucalyptus-maffia, die bossen in brand zou steken om plaats te maken voor eucalyptusplantages. Afgebrande bomen leveren ook goedkoper hout op. De papierfabricage vaart er wel bij. Tot voor kort werd de aanplanting van eucalyptus ook nog es flink gesubsidieerd met liefst 9 miljoen euro. Dat budget is nu recent bevroren en nieuwe wetgeving moet de eucalyptusteelt inperken.