The Associated Press

Waar komt die opstoot van extreemrechts in de VS vandaan?

Het geweld in de Amerikaanse stad Charlottesville, dat nu al minstens een dode heeft geëist, wordt toegeschreven aan een opstoot van extreemrechts gedachtegoed in de VS, waarvan president Donald Trump zich blijkbaar moeilijk kan losmaken. Wij vroegen ons af: wie zijn die mensen en waar komt die beweging vandaan?
analyse
Analyse
The Associated Press

Jos De Greef is redacteur Buitenland bij VRT Nieuws.

Charlottesville in de staat Virginia in 2017. Het zullen beelden zijn die wellicht nog een tijdje in de geschiedenis zullen blijven. De lange fakkeltocht van honderden boze jonge blanke mannen riep -wellicht bewust- het beeld op van gelijkaardige fakkeltochten die de nazi's in de jaren 30 in Duitsland hielden.

De slogans die geroepen werden, ook, net als de knokploegen met politieschilden, stokken en andere gevechtsuitrusting. Het waren andere uniformen, maar ze deden wel denken aan de bruinhemden van de Sturmabteilung (SA), de straatvechters die Adolf Hitler in zijn jonge jaren inzette tegen socialisten, communisten en andere groeperingen.

Virginia is een zuidelijke staat, maar toch zou het kort door de bocht zijn om "The South" te vereenzelvigen met racisme of extremisme. De betogers kwamen uit heel de VS en de man die met zijn auto een jonge vrouwelijke tegenbetoger doodreed en 18 anderen neermaaide, kwam uit Ohio, een staat in het noorden van de VS.

De beweging die plots Charlottesville op zijn kop zette, was erg verscheiden en dat blijkt ook uit de slogan "Unite the Right", waarmee die uitpakte. Er werden nazislogans geroepen, de Ku Klux Klan liet zich opmerken in witte gewaden en anderen droegen vlaggen mee van de zuidelijke Geconfedereerde staten tijdens de Burgeroorlog.

Copyright 2017 The Associated Press. All rights reserved.

Het schimmige "alt-right"

Een van de meest genoemde bewegingen is het vrij amorfe en op het eerste gezicht weinig georganiseerde "alt-right" of "alternatief rechts". Die term zou opgedoken zijn in 2008 na de verkiezing van Barack Obama tot eerste zwarte president in de VS, iets wat wellicht in bepaalde kringen een schokeffect veroorzaakt heeft. Alt-right is gekant tegen wat het de "linkse of liberale politieke correctheid" noemt, maar evenzeer tegen het traditionele conservatieve establishment dat als te soft en elitair wordt beschouwd.

Ideologisch wil alt-right het "superieure blanke ras" en de westerse beschaving beschermen tegen verloedering en andere volkeren en is de beweging dus voor rassenscheiding. Alt-right zet zich af tegen het multiculturele Amerika, tegen gemengde huwelijken en relaties, tegen immigratie door niet-blanken, tegen de islam en de joden, tegen het "liberale en linkse gedachtegoed" en veelal -maar niet altijd- tegen holebi's of transgenders.

Ook duikt erg vaak een haat tegen vrouwen en vrouwenrechten op, wat als maatschappijontwrichtend wordt beschouwd. Bij de betogingen in Charlottesville (genoemd naar een koningin) waren bijna enkel mannen te zien. Op de inmiddels offline gehaalde website "The Daily Stormer" viel auteur Andrew Anglin hevig uit naar Heather Heyer, de vrouw die gedood werd toen een aanhanger met zijn auto inreed op tegenbetogers. Anglin noemde Heyer "te vet om weg te springen voor de auto" en verweet haar dat ze op 32 jaar nog altijd geen kinderen had, "terwijl dat de enige reden van haar bestaan was". Hij verheugde zich overigens over de dood van de volgens hem "nutteloze vrouw".

AFP or licensors

De gezichten van alt-right, tot aan de top

Een van de koplopers van alt-right is Richard Spencer (foto in tekst), door "mainstream conservatives" geschuwd wegens te extreem en voorman van het National Policy Institute, een vrij neutrale term voor een denktank die vooral ideeën over de superioriteit van het blanke ras en de westerse  beschaving propageert en nazislogans niet uit de weg gaat of er nieuwe verzint, zoals "Heil Trump" tijdens de kiescampagne vorig jaar. Spencer steekt ook zijn afkeer van Joden niet onder stoelen of banken, is gekant tegen holebi's, maar is niet tegen abortus, omdat dat volgens hem zou leiden tot minder zwarten en minder latino's in de VS.

Spencer is echter slechts één gezicht van alt-right, de Brit Milo Yiannopoulos is een ander. Hij werd door Twitter gebannen wegens zijn lasterlijke uitvallen naar de zwarte actrice Leslie Jones en andere provocerende en racistische uitlatingen.

Als homoseksueel schaarde hij zich tijdens de campagne achter Trump en hij werkte ook voor Breitbart News, de extreemconservatieve nieuwszender van Steve Bannon, gewezen campagneleider van Donald Trump en nu nog altijd een van diens topadviseurs in het Witte Huis. Bannon zelf ging er prat op dat zijn Breitbart "het platform van alt-right" was.

Copyright 2016 The Associated Press. All rights reserved.

Via Steve Bannon naar president Trump?

Met Steve Bannon zit "alt-right" dus in het Witte Huis, vlak naast de machtigste man ter wereld, zelfs al weet niemand precies wie er nu net achter die schimmige en schijnbaar ongestructureerde beweging zit. Hoeveel aanhang die heeft, is niet bekend en het is ook niet duidelijk of alt-right en gelijkaardige stromingen Trump nu tot president hebben gemaakt, of dat hij er gewoon van geprofiteerd heeft om zich te laten verkiezen.

Volgens de historicus en commentator voor CNN Douglas Brinkley bestaat 10 tot 15% van het kiespubliek van Trump uit aanhangers van alt-right, de Ku Klux Klan, neonazi's of andere extreemrechtse groepen in wat hij de "hate community" of "neo-Confederates" noemt. Dat laatste verwijst naar de zuidelijke Confederatie tijdens de Burgeroorlog. Die 10 tot 15% lijkt niet veel, maar was genoeg om Trump te doen verkiezen. 

Met zijn beledigende uitvallen naar inwijkelingen uit Mexico, naar moslims en vrouwen ("grab them by the pussy") bediende Trump zich van het taalgebruik van veel alt-right-aanhangers. Na zijn verkiezing lijken dat soort uitvallen "bon ton" en "mainstream" te zijn geworden in Amerika, wat velen zorgen baart. Wellicht is die extreemrechtse onderstroom er altijd geweest, maar durven velen er nu opnieuw openlijk voor uitkomen nu ze denken dat "er één van ons" in het Witte Huis zit. Dat Trump moeilijk afstand kan nemen van "alt-righters" valt ook veel conservatieven en Republikeinen erg zwaar. 

Copyright 2016 The Associated Press. All rights reserved. This material may not be published, broadcast, rewritten or redistribu

De "witte ridders" van de Ku Klux Klan

Alt-right komt niet uit het niets en bouwt deels voort op de oude racistische onderstroom van de Ku Klux Klan (KKK), de beruchte organisaties die na de Burgeroorlog werden opgericht door voormalige militairen van het verslagen zuidelijke of geconfedereerde leger.

De "klans" dweepten met heimwee en de eigenheid van de zuidelijke Confederatie, maar vooral naar het herstel van het politieke en gerechtelijke overwicht van de blanken boven andere, als minderwaardig beschouwde rassen. Na 1900 sloeg die boodschap aan ook in andere delen van de VS, zelfs in het noorden, en die periode werden ook die nu omstreden standbeelden voor zuidelijke leiders uit de Burgeroorlog opgericht. De rassenscheiding werd pas in de jaren 60 na veel moeilijkheden en geweld opgeheven.

De voorbije decennia leek de KKK aan invloed te verliezen, maar mogelijk heeft de verkiezing van Barack Obama een ommekeer veroorzaakt. Volgens antiracismegroepen zouden er nu ongeveer 5.000 tot 8.000 mensen lid van de Ku Klux Klan zijn.

De Klan met zijn brandende kruisen en terreur tegen zwarten, joden, homoseksuelen, katholieken en andersdenkenden, is oerconservatief en erg protestants-religieus, iets wat niet altijd bij alt right het geval is.

Los van de KKK zijn er in de VS echter talrijke groepen die zich verzetten tegen het gezag van de federale of de staatsoverheid en -omdat wapendracht een grondwettelijk recht is- komt het daarbij soms tot gevechten met de politie. In 1995 deed de blanke anti-regeringsterrorist Timoty McVeigh een bomauto ontploffen nabij een regeringsgebouw in Oklahoma. Er vielen 168 doden en het was de zwaarste terreuraanval tot 9/11.

Copyright 2017 The Associated Press. All rights reserved.

Het Amerikaanse nazisme leeft, beperkt dan toch

Blijven veel Klanleden dan via hun maskers of uniformen veelal in de anonimiteit, dan geldt dat niet voor de neo-nazi's die in de VS ook op een beperkte aanhang kunnen rekenen.

Er zijn zelfs verschillende nazipartijen, van de National Socialist Movement over de American Nazi Party tot de ietwat neutraler klinkende National Alliance. Die tellen ook enkele duizenden aanhangers, die zeker niet in de middenstroom zitten. Net zoals elders ter wereld zitten die neo-nazi's opgescheept met de bloedige erfenis van het Hitler-regime en voeren ze een vrijwel niet te winnen strijd om het drama van de holocaust te ontkennen of te minimaliseren, wat hen toch doemt om in de marge van de politiek te blijven.

Net zoals alt-right, de Ku Klux Klan en andere extreemrechtse groepen beroepen neo-nazi's zich op het in de VS heilige principe van de "freedom of speech" vervat in het eerste amendement op de grondwet van 1788, een document dat ontstaan was in de strijd tegen een tirannieke monarchie en voor een "land of the free".

Even ironisch is dat het internet ook niet enkel liberale principes zoals vrijheid, gelijkheid, vrouwenrechten, democratie en de rechtsstaat wereldwijd verspreidt, maar evenzeer de denkbeelden van extreemrechtse, extreemlinkse en religieuze fanaten.

Lees ook: Alt-right-kopstuk over Charlottesville: "Er zullen nog veel mensen sterven voor we hier klaar zijn"

Meest gelezen