Een overdosis non-nieuws

Leo Neels was hoogleraar media- en communicatierecht KU Leuven en UAntwerpen.

Belangrijke maatschappelijke aangelegenheden van algemeen belang zijn in de regel voorwerp van media-aandacht, ze zijn ook nieuws. Volksgezondheid en voedselveiligheid behoren daar zeker toe. Zo was de mogelijkheid dat er giftige eieren in de handel zouden zijn gebracht zeker een zaak die aandacht verdient. Men kan wel vragen stellen bij de manier waarop deze zaken in het nieuws werden gebracht.

De thans gekende stand van zaken is dat er waarschijnlijk nauwelijks een verkeerd ei werd verhandeld, en dat er niets aan de hand is mocht u toch enkele verkeerde eieren gegeten hebben. Het is makkelijker dit achteraf vast te stellen dan bij de start van zulke crisis, doch had u ook de indruk dat de voorbije dagen een bombardement van details, onnozelheden en confusie over ons heen ging met weinig of geen pertinentie? Vanwaar die overdosis?

Die overdosis heeft te maken met de moderne wetmatigheden van actualiteit. Iemand roept een kreet – de eerste die ik meen gehoord te hebben kwam van een mannetje van de Nederlandse Warenautoriteit - over een zeer ernstige overschrijding van een wettelijke norm voor de aanwezigheid van het insecticide Fipronil in eieren, en de maatregelen die onmiddellijk genomen werden. Sluiting van een hele reeks eierenbedrijven, en de rest is nu geschiedenis.

Onzekerheid en chaos overheersten, zowel in Nederland als in België. Geen communicatie, overdreven paniek, melding van nietszeggende onnozelheden, negatie en speculatie, autoriteiten die lijken te aarzelen, giswerk van de ene en de andere, ook pogingen van hele en halve experten, spraakverwarring en geruchten, overdrijving en dramatiek, angstzaaierij, de roep van onbekwaamheid en ontslag.

Is élk elementje dat zich aandient nieuws? Of verwachten we van redacties dat ze al die elementen eerste kritisch onderzoeken? Want dàt is hun vak. Of wilden ze eerst zijn en gaven ze gewoon alles ongecontroleerd door? Riskeerden ze daardoor niet om te weinig verslaggever te zijn en te veel mede-actor? Stellen redacties zich niet te snel tevreden met de megafonie van alles wat ze horen, wakkeren ze zo de crisissfeer en de angst niet onnodig aan? Zetten ze wel genoeg in op hun kritische zin en onderzoekswerk, waar ze zich zo vaak op beroepen?

Konden redacties met meer vooruitzicht en voorzorg gehandeld hebben ten opzichte van de onzekerheid bij aanvang van de crisis? Vlogen ze niet te veel zonder remmen in gehijg, overdrijving, hyperbool en angstcultuur? Ergens in een redactie had toch iemand op het idee kunnen komen om wat afstand te nemen en de prioritair belangrijke vragen te stellen. Zijn er vergiftigde eieren verhandeld en geconsumeerd? En was de dosis van vergiftiging dan wérkelijk risicovol?

Indien het antwoord op de eerste vraag niet geheel negatief was, of nog niet met zekerheid kon worden gegeven, was dat op de tweede vraag relatief snel te geven, zo blijkt nu. Waarschijnlijk is dit inzicht achteraf makkelijker dan tijdens het verloop van een crisis, maar zou het gehijg, de wens om andere redacties te kloppen met straffer nieuws, met een radicaler expert, of met een verbaler politicus, niet ten nadele gaan van de concentratie op wat er écht toe deed? Gingen redacties niet te makkelijk in overdrive om ons een overdosis van non-nieuws voor te schotelen, van minuut tot minuut, van format tot format, van pagina tot pagina?

Enig érnstig gezondheidsrisico was zo goed als onbestaande. Het gaat om een fraude in de handelsketen bij het onderhoud van stallen met een product dat daar niet hoorde geleverd te worden.

We hebben toch net competente autoriteiten zoals voedselagentschappen om in zulke gevallen onzekerheden te beheren, crisissen te beheersen, nuance en rust te brengen, en overdreven angst tegen te gaan? De indruk bestaat dat de Nederlandse en Belgische autoriteiten zelf te veel improviseerden en panikeerden. Een rustige kritische stem van de media had dat circus kritisch en minder theatraal kunnen bejegenen.

Het is een moeilijk debat, omdat men overvallen wordt door een nieuwsfeit. De eerste feiten zijn nog verwarrend en onzeker, de juiste kennis is niet altijd aanwezig of bereikbaar. Waarom dan niet resoluut kiezen voor afstand van de theatraliteit en angstcultuur, en voor de échte pertinente vragen? Wie de kritische waakhond is van wat er gaande is in een democratische samenleving, heeft ook de plicht in om het hoofd koel te houden wanneer velen gaan flippen. Naar gebleken is, is daar nog wat ruimte voor progressie.

VRT Nieuws wil op deredactie.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.