"Teflon Merkel" laat uitdager Martin Schulz spartelen

Jeroen Reygaert is VRT-Buitenlandjournalist en Duitslandwatcher.

“Schulz heeft een tienpuntenplan, heeft iets gezegd over de vluchtelingen en over Merkel, maar heeft 1 ding alvast niet: een kiescampagne!”

Het zijn niet mijn woorden, maar wel die van de Süddeutsche Zeitung, de Duitse kwaliteitskrant uit München die niet meteen bekend staat als antisocialistisch.

Twee maanden voor de bondsverkiezingen lijkt het sociaaldemocratisch wit konijn Schulz verre van partij voor de christendemocratische Angela Merkel. Voor haar ligt de weg breed open richting recordkanselierschap.

Campagnevoeren tegen Angela Merkel: het is weinigen gegeven.

Je kan haar namelijk moeilijk aanwrijven haar partijprogramma van vier jaar geleden met de voeten te treden; want dat was immers beperkt tot de slogan “samen succesvol voortdoen” en dat is haar gelukt.

Je kan haar moeilijk verwijten dat ze de man speelt, want dat doet Merkel zelden of nooit.

Je kan ook niet zeggen dat ze niet luistert naar de wil van het Duitse volk en star aan haar ideologie vasthoudt: zelfs tijdens de vluchtelingencrisis stond een meerderheid van het volk achter haar.

Bovendien gaat het ook goed met Duitsland, want de werkloosheid staat historisch laag, het ondernemersvertrouwen al even historisch hoog, het land heeft de vluchtelingencrisis behoorlijk “geschafft”, de export boomt en Europa is na het Brexitrampjaar ook aan de beterhand met Merkels droompartner in het Parijse Elysée.

Zelden ging het onze oosterburen beter en de dame die daar al 12 jaar als leider een gezicht van is, wil graag verder doen: ik denk dat niemand graag in Schulz’ uitdagersschoenen wil staan.

En dan hebben we het nog niet gehad over de “methode-Merkel”: een thema wegkapen voor het een echt thema kan worden, zoals het homohuwelijk, een van de speerpunten waarop de SPD zich zou onderscheiden. Binnen de vijf dagen na Schulz’ toespraak op het SPD-verkiezingscongres, werd het homohuwelijk in de bondsdag goedgekeurd; een realisatie “onder de regering Merkel III” heet dat dan.

Hoe bouw je als sociaal-democratische uitdager dan een campagne uit? Niet simpel, zeker niet als je partij samen met je opponent al vier jaar in de coalitie zit.

Het beleid afbranden? Dat lijkt niet de beste strategie: zoals ik hierboven al schreef ging het Duitsers nog nooit zo goed. En als coalitiepartner heb je bovendien zelf het beleid mee vorm gegeven. Trots is dus meer op zijn plaats dan snoeiharde kritiek.

De persoon Merkel aanvallen? Ook dat lijkt moeilijk: het vertrouwen in Merkel is altijd hoog tot zeer hoog geweest. Uit peilingen blijkt ook telkens dat Merkel op heel wat aanhang kan rekenen bij Schulz’ eigen kiezers. Een brede volkspartij telt per definitie ook veel Duitsers die tevreden zijn over de kanselier.

Bovendien is Merkel gemaakt uit teflon. Merkel te hard met de vinger wijzen kan je vooral een gebroken vinger opleveren.

Terugplooien op de eigen kernthema’s? Dat was alvast Schulz’ strategie die tot nu toe het beste gewerkt heeft. Als een wit konijn bestormde hij de Duitse politieke arena met de oer-klassieke socialistische boodschap:

“Dit is een onrechtvaardig land, het land heeft meer rechtvaardigheid nodig”.

Het leverde een aardverschuiving in de Duitse politieke peilingen. Voor een maand, niet langer. Schulz’ exacte plannen bleven uit en uiteindelijk vond een steeds groter deel van onze oosterburen het blijkbaar nogal meevallen met die onrechtvaardigheid.

Ondanks tegenvallende peilingen, blijft Schulz – wat kan hij anders – deze zomer pogingen ondernemen om de tegenvallende peilingen te keren en Merkel toch wat wind uit de zeilen te halen. Al de hele zomer doet hij dat – wat kan hij anders – met een mix van bovenstaande recepten; de een keer al wat handiger dan de andere keer.

Een paar weken geleden stelde Schulz zijn langverwachte “tienpuntenplan” voor. Omdat het moeilijk is Merkels beleid waar de eigen partij aan meegewerkt heeft en de Duitsers best tevreden over zijn, af te branden, moest hij creatief zijn: het werd “Duitsland kan beter”.

Het belangrijkste punt van het plan: een investeringsplicht voor de overheid. Ook Schulz heeft de recente IMF-rapporten over Duitsland gelezen. Naast een rits andere punten, vindt het Internationaal Monetair Fonds dat onze oosterburen veel te weinig investeren in bijvoorbeeld infrastructuur: Duitse snelwegen zijn inderdaad vaak een gatenkaas “België-waardig”, weinig schoolgebouwen zullen de architectuurprijs van de 21e eeuw ontvangen en Duitse plattelandsdorpen zonder snel internet zijn meer een regel dan een uitzondering.

De oplossing ligt voor Schulz voor de hand: de “staatlichen Investitionspflicht”: “er moet een verplichting komen een bepaald deel van het begrotingsoverschot te investeren in de infrastructuur. Er bestaan allerlei regels rond schulden, laat er ons ook maken voor investeringen, met vaste “investeringsquota”.”

Diezelfde avond was kanselier te gast voor haar jaarlijkse “ARD-Sommerinterview”. De Berlijnse redactie van de ARD nodigt tijdens de zomer al jaren elk politiek zwaargewicht uit. Voor Merkel zijn de twee – uiterst voorzichtige – interviewers al lang geen uitdaging meer.

Voor Merkel hoeft zo’n “staatlichen Investitionspflicht” niet, omdat geld sowieso geen probleem is, integendeel. Het probleem zit hem in de logheid van het Duitse apparaat: te veel infrastructuurwerken kunnen door klagers worden tegengehouden, het plannen duurt veel te lang. Dus ben je niets met investeringsquota.

En intussen waren ook de andere linkse partijen er als de kippen bij om Schulz’ plannen weg te zetten als irrealistisch: Die Linke vindt ze onbetaalbaar, de Groenen te weinig groen.

Het voorbije weekend lanceerde Schulz dan een nieuwe poging: neem je tegenstander op haar zwakste punt en spit een thema naar boven waarmee je haar echt pijn kan doen.

De vluchtelingencrisis van exact twee zomers geleden werd de campagne ingegooid. Het thema waarop Merkel in haar eigen partij en vooral bij haar zusterpartij CSU ook nu nog regelmatig kritiek oogst. Volgens de leider van de CSU, Horst Seehofer, is dit zelfs de reden waarom de CDU/CSU-fractie bij de volgende verkiezingen geen absolute meerderheid zal halen. Een “eitje”, dus, moet Schulz gedacht hebben.

“Er dreigt een nieuwe vluchtelingencrisis, dit keer vanuit Italië, waar duizenden vanuit Libië aankomen. Merkel heeft in de vluchtelingencrisis soloslim gespeeld en ze verzwakte zo de positie van Duitsland in Europa. Hierdoor komt Duitsland alleen te staan, terwijl een nieuwe crisis voor de deur staat”.

Hij pleitte tezelfdertijd voor sancties tegen andere Europese landen die vluchtelingen weigeren op te vangen.

De kritiek op Schulz was niet mals, en al zeker niet in eigen rangen. De rechts-populistische AfD, die een dik jaar geleden nog resultaten rond de 20 procent liet optekenen, speelt zo goed als geen betekenis meer in het Duitse politieke landschap: “Door het thema op de agenda te zetten speelt Schulz de AfD enorm in de kaart. Trouwens, is het verspreiden van schrikbeelden rond vluchtelingen niet net iets voor die AfD?”

Ook de groenen wezen Schulz op het gevaar van zijn retoriek, die rechtspopulisten en tegenstanders van het Duitse vluchtelingenbeleid extra munitie gaf. Schulz leek te preken voor de andere kerk, leek net de “vijand” te willen reanimeren.

In het kamp Merkel – zonder dat ze daar zelf op reageerde – klonk dan weer de vraag “waarom de SPD als regeringspartner zelf niet mee oplossingen gezocht heeft, zeker ook voor het Europese vraagstuk. Woonde Schulz trouwens de voorbije 6 jaar politiek niet in Brussel? Als een iemand het kon…”

Schulz’ poging om het vluchtelingenthema op de agenda te plaatsen, lijkt weinig op te leveren bij de eigen achterban. Het kan hoogstens opnieuw een beetje kiezers wegjagen richting de rechtspopulisten. Het lijkt bijzonder onwaarschijnlijk dat de SPD die de voorbije jaren Merkels grootste medestanders in het vluchtelingenbeleid was, hier veel winst uithaalt.

Het is de voorbije 3 verkiezingen geen enkel sociaaldemocraat gelukt Merkel van de overwinning te houden, het ziet er naar uit dat het ook dit keer zeer moeilijk wordt. Wie je ook tegenover Merkel plaatst, Schulz in de plaats van Gabriel, bijvoorbeeld: het lijkt allemaal niet te baten.

Voert Schulz dan zo’n slechte campagne? Het spat er in elk geval niet van af. Maar nog meer dan Schulz’ eigen campagne, lijken de tegenstander en de tijdsgeest en vooral de combinatie van beide een overwinning van de sociaaldemocraten in de weg te staan. Of er zou nog heel veel moeten gebeuren de volgende twee maanden. Afspraak op 25 september.