Vlaamse wetenschappers ontrafelen mechanisme achter ziekte van Alzheimer

Een team van KU Leuven en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie heeft het mechanisme achter de ziekte van Alzheimer volledig ontrafeld. De ziekte van Alzheimer wordt veroorzaakt door zogeheten plaques, eiwitophoping in de hersenen. De Leuvense onderzoekers hebben nu exact ontrafeld hoe die eiwitophopingen tot stand komen.
PASIEKA/SCIENCE PHOTO LIBRARY
Een beeld van een plaque, een eiwitophoping in de hersenen.

Het was de Duitse psychiater Aloïs Alzheimer die al in 1906 bij een demente patiënte, na haar dood, in de hersenen eiwitophopingen vond. De technische benaming die Alzheimer aan de ophopingen gaf, wordt nu nog altijd gebruikt: amyloide plaques. En na enkele jaren werd ook de ziekte naar hem genoemd.

De amyloide plaques leiden tot het afsterven van zenuwcellen, en veroorzaken zo geheugenverlies. Voor de duidelijkheid: alzheimer is een ziekte. Het is geen proces dat nu eenmaal bij het ouder worden hoort. Maar de ziekte kan tot nu toe, meer dan honderd jaar later, door geen enkel medicijn gestopt worden.

Erfelijke en niet-erfelijke variant

Intussen weten we wel dat er twee varianten zijn van de ziekte van Alzheimer. Een erfelijke variant, en een niet-erfelijke. De niet-erfelijke komt vaker voor, maar het meeste onderzoek spitst zich toe op de erfelijke variant. Wetenschappers gaan er vanuit dat het gemakkelijker is om de erfelijke variant te doorgronden. Eventuele medicatie voor de erfelijke variant, zou dan hopelijk ook kunnen werken bij de niet-erfelijke variant.

Voor de erfelijke variant zijn intussen twee genetische mutaties gevonden. Maar de relatie tussen die genetische defecten, én de plaques was nog niet helemaal duidelijk. De wetenschappers van KU Leuven en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie hebben dat biochemisch proces nu volledig ontrafeld.

Geen spitstechnologie

Het is de Mexicaanse professor Lucía Chávez-Gutiérrez die in Leuven het proces kon blootleggen. Ze gebruikte daarvoor geen spitstechnologie, maar een klassieker uit de moleculaire biochemie, voor de kenners: de western blot-techniek. Een biochemische techniek die elke master-student in principe kan.

De amyloide plaques worden gevormd door enzymes. En Chávez-Gutiérrez kon aantonen hoe de genetische mutaties die vorming verstoren. De eiwitten worden gevormd als lange slierten in de hersenen, slierten die afgeknipt worden in kortere stukjes. En bij dat “afknippen” gaat het fout. Er ontstaan te lange stukken amyloide, die dan gaan samenklitten in plaques.

De interactie tussen de enzymes en de amyloide is daarbij van belang. Chávez-Gutiérrez ontdekte ook dat temperatuur daarbij een rol speelt. Als ze in de test de temperatuur verhoogde, ontstonden de lange, schadelijke, stukken amyloide.

Dat sluit goed aan bij een eerdere vaststelling: alzheimer komt vaker voor bij mensen met een andere erfelijke afwijking, namelijk Middellandse Zee-koorts. Een aandoening waarbij mensen vaak koortsopstoten krijgen. Dat koorts alzheimer veroorzaakt, is uiteraard veel te kort door de bocht, maar het is alweer een interessant puzzelstukje dat is blootgelegd.

Betere medicatie

Tot nu toe waren pogingen om medicatie tegen alzheimer te vinden vooral gericht op het totaal stil leggen van de amyloideproductie. Helaas, hebben we de goede amyloides ook nodig. En hadden de medicijnen te veel bijwerkingen.

Nu het moleculaire mechanisme achter Alzheimer exact is blootgelegd, kunnen wetenschappers ook beter op zoek gaan naar oplossingen. In de proefbuis is alvast één stof gevonden die het proces van de amyloideproductie opnieuw kan stabiliseren.

Maar dat is volgens onderzoeksleider professor Bart De Strooper nog maar het begin van de zoektocht. Een groot farmaceutisch bedrijf heeft zich al kandidaat gesteld om 70.000 verschillende molecules te testen.

De realiteit leert dat het vaak jaren duurt voor een medicijn vanuit de proefbuis zich ontwikkelt tot een product dat op de markt komt. En dat veel medicijnen in de proefbuis veelbelovend lijken, maar toch nooit de eindmeet halen. Maar, het nieuwe inzicht van Chávez-Gutiérrez en De Strooper geeft wel hoop.

Ter vergelijking: een hiv-besmetting betekende dertig jaar geleden een zeker doodsvonnis. Duizenden en duizenden onderzoeken later hebben van hiv een chronische, relatief goed te behandelen, ziekte gemaakt. Dat idee geeft de Alzheimeronderzoekers de energie om elke dag voort te zoeken.

Meest gelezen