De zoon van Mobutu: 20 jaar later

Twintig jaar geleden kwam een einde aan 32 jaar Mobutu-regime in Congo/Zaïre. Op 16 mei 1997 vluchtte president Mobutu Sese Seko met het grootste deel van de familie weg uit de hoofdstad Kinshasa. Niet eens vier maanden later, op 7 september, stierf de ex-dictator in de Marokkaanse hoofdstad Rabat, verlaten door de hele wereld. Naar aanleiding van beide verjaardagen trok Peter Verlinden naar Rabat voor een lang gesprek met zijn oudste nog overlevende zoon, Nzanga Mobutu. Hij was in het laatste levensjaar van zijn vader diens persoonlijke woordvoerder en vertrouweling.

De documentaire "De zoon van Mobutu" wordt komende vrijdag 21 juli om 20.10u uitgezonden op Canvas. Hier alvast enkele frappante uittreksels uit het gesprek.

Kanker

Toen het presidentiële vliegtuig op 16 mei opsteeg vanuit Kinshasa voor de laatste vlucht van Mobutu leed de verjaagde president al bijna een jaar aan een terminale prostaatkanker.

“Wij wisten dat hij zou sterven maar een mens hoopt altijd. Mijn christelijk geloof doet mij ook altijd hopen. We zagen hoe vader leed onder zijn ziekte. Hij toonde zich een moedig man hoe zwaar zijn lijden ook woog. Toen het einde naderde wisten we niet meer wat we moesten denken. En als dat moment dan komt, dan betekent het toch vooral een einde aan al dat lijden. Maar ja, dat is het leven.”

-Mis je hem?

“Uiteraard, uiteraard. Er gaat geen dag voorbij dat ik niet aan hem denk, aan de raadgevingen die hij mij gaf. Er zijn telkens weer die momenten waarop ik me afvraag hoe hij dit of dat zou gedaan hebben, wat hij zou beslist hebben. Maar tegelijk: ik ben hem niet.”

De forse geblokte Nzanga praat met vertrouwen en zelfverzekerd over zijn vader, alsof 32 jaar dictatuur met enkele goed gekozen woorden snel weggeveegd kan worden. Toegegeven, de 20 jaar die er daarna gekomen zijn hebben de Congolezen zeker geen beter leven gegeven. Bovenop de puinhoop van het Mobutisme ligt er nu zoveel nieuw puin dat een mens wel eens zou vergeten wat die erfenis van Mobutu nu ook weer werkelijk was.

De erfenis van Mobutu

“Voor mij betekent de erfenis van Mobutu de eenheid van het land. Hij heeft een natie samengesmeed en samen gehouden. Dat is zijn levenswerk geweest. Na twintig jaar is het dat wat de mensen van hem onthouden en dat vind ik erg belangrijk.”

-Hij toonde zich geregeld een meedogenloze leider. Hij liet tegenstanders in het openbaar ophangen, anderen oppakken, er waren verdwijningen, repressie tegen opposanten …

“Hij was een veeleisend man. Hij was dat als vader maar ik heb het als bevoorrecht getuige ook meegemaakt hoe veeleisend hij was tegenover zijn medewerkers, zelfs zijn vertrouwelingen. Toch kon hij ook goed luisteren. Hij nam pas beslissingen na langdurige consultaties en ik ben ervan overtuigd dat velen de kans hebben gekregen om hun mening te geven.”

-Vanaf 1967 gold het systeem van de eenheidspartij, onder de leiding van maar één ‘chef’ en dat was hij.

“Er was de eenheidspartij met een autoritaire macht, zoals in die jaren in een groot deel van de Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse staten. Maar op z’n minst wist iedereen hoe het systeem functioneerde. Met de normen van vandaag weten we dat niets het geweld van toen rechtvaardigde. In een systeem van een eenheidspartij betekent elke afwijkende stem een probleem voor die partij.”

“Ja, hij was een autoritair man maar om een groot land als Zaïre/Congo bij elkaar te houden moet je wel orde op zaken stellen. Het is niet aan mij om te oordelen over het systeem van toen. Ik kan dat alleen maar vaststellen.”

Failliet

-We weten allemaal dat naar het einde van zijn bewind het land feitelijk failliet was. Was dat zijn verantwoordelijkheid?

“Als verantwoordelijke nummer 1 voor het land, als staatshoofd, nam hij die verantwoordelijkheid op zich. Tegelijk kan je de hoogste verantwoordelijke zijn, maar er waren ook verantwoordelijken op verschillende andere niveaus. Ik vind dat die verantwoordelijkheid gedeeld moet worden met de eerste ministers van destijds, met de ministers, de hoogste ambtenaren … En als je dan vaststelt dat vele van die mensen vandaag nog altijd of opnieuw op die hoogste posten zitten en doen alsof ze brandschoon zijn …”

-Maar hij liet als president toch maar dat systeem draaien, het systeem van de corruptie bijvoorbeeld.

“Ik weet niet of hij zomaar de corruptie aanvaardde. Ik weet wel dat wat er vandaag gebeurt vele malen erger is. Het verwondert me telkens weer dat er altijd gepraat wordt over het regime-Mobutu met inderdaad zijn zwakheden, zonder het te hebben over de situatie van vandaag, die onvergelijkbaar slechter is.”

-Er zijn toch de vele rapporten over de miljarden dollars die verdwenen zijn in de zakken van Mobutu? Waar zijn die miljarden gebleven?

“Die mythe maakt deel uit van de verhalen over mijn vader die zomaar rondgebazuind worden. Het is nu twintig jaar geleden dat hij vertrokken is, maar ik heb in ieder geval niet één enkel miljard gezien. Uiteindelijk draaide het allemaal om het beheer van de staat. Ik ben de eerste om ermee akkoord te gaan dat een staat correct beheerd moet worden. Als je een publiek persoon bent die werkt met overheidsmiddelen, dan moet er de grootst mogelijke transparantie bestaan over wat je met die middelen doet. Geen enkel probleem daarmee. Ik kan alleen niet begrijpen waarom vandaag niet diezelfde vragen gesteld worden. Het gaat telkens weer over het geval Mobutu maar er is zoveel meer en zeker nu.”

Rijkdom

Het marmeren paleizencomplex van Gbadolite, in het uiterste noorden van de Evenaarsprovincie, was vanaf de jaren tachtig uitgegroeid tot het symbool van de ongebreidelde rijkdom van Mobutu en zijn familie én van de zinloze verspilling van overheidsgeld. Legendarisch waren de vluchten met de supersonische Concorde vanuit Parijs om verse eetwaren van topkwaliteit aan te voeren, de feesten rijkelijk overgoten met roze champagne, de vergulde kranen en reusachtige kristallen luchters.

“Ik heb het altijd vreemd gevonden dat in het geval van een Afrikaans staatshoofd, dat het er dan altijd om gaat dat hij roze champagne drinkt … Weet u, hij hield ook van bier. Waarom praat niemand daarover? Hij heeft ook wel andere karaktertrekken die hem veel duidelijker typeren, waardoor je hem veel beter zou begrijpen dan zijn voorkeuren van eten en drinken. Champagne heb ik trouwens ook op zoveel andere plaatsen gedronken, hoor. In paleizen in Europa waar we uitgenodigd werden.”

-Mogelijk bekijken wij Europeanen dat zo omdat er zo’n enorme kloof gaapt tussen die rijkdom in het presidentieel paleis en de armoede van de gewone bevolking.

“Of een paleis nu twee, drie, vier, vijf of tien zalen heeft, daar gaat het niet om. Onze moeder wilde ons een zo normaal mogelijke opvoeding geven. Het is waar dat we niets tekort kwamen. En inderdaad, we leefden een heel klein beetje in een soort cocon. Met altijd veiligheidsagenten rondom ons … Maar tegelijk in een sfeer van eenvoud. De school, voetballen met de vriendjes, musea bezoeken … activiteiten zoals bij alle andere kinderen. Behalve dan dat onze vader president van de republiek was. Pas veel later werd ik er mij bewust van dat ik de zoon ben van een president.”

-Waarvan leeft de familie nu? Met welke middelen?

“Sommigen van ons hebben onze eigen activiteiten, zoals ikzelf. De anderen leven van het weinige dat we hebben kunnen behouden toen vader …”

-Hoeveel miljarden?

“Ach, geen miljarden, hoor. Dat zijn sprookjes.”

"De zoon van Mobutu"
20 jaar later

 

Canvas, vrijdag 21 juli om 20.10u.

 

Meest gelezen