Krijgen Grieken "cold case" van 2.500 jaar oud opgelost?

Plaats van de misdaad: een uitgestrekt gebied in Phalerum, waar in de Griekse oudheid de haven van Athene lag. Het terrein werd tussen de 8e en de 5e eeuw voor Christus gebruikt als begraafplaats. Geen majestueuze monumenten of klinkende grafschriften zoals op die andere klassieke begraafplaats in de oude Atheense wijk Kerameikos (Ceramicus). Wel gewone simpele tombes, ingegraven in het zand, met her en der restanten van brandstapels en kruiken, waarin toenertijd overleden baby's en kleine kinderen "begraven" werden.

Het is op die site dat archeologen sinds 2012 skeletten opgraven, van mensen die niet voor de geschiedenisboeken bestemd waren, in tegenstelling tot wie in Keraimeikos begraven werd. Hun handen samengebonden op hun buik of op hun rug, hun voeten soms ook verstrikt, sommige lichamen met het gezicht omgekeerd, op hun buik begraven, als ultieme schande.

In de lente van vorig jaar botsten de archeologen op een massagraf dat de restanten bevatte van 80 aan elkaar geketende mannen, een ontdekking "zonder equivalent in Griekenland", volgens projectleidster Stella Chrysoulaki. Op basis van tandgegevens waren het allemaal jonge, gezonde mannen. Ze zijn begraven in rijen van drie op elkaar gestapeld, sommigen op hun rug, anderen op hun buik, een vijftigtal zelfs met hun armen opgeheven boven hun hoofd. De meesten vertoonden sporen van een slag op hun hoofd.

Het stelt de wetenschappers voor een mysterie. Wie waren zij? Hoe zijn ze om het leven gekomen? Alles wijst op een "verdacht" en alleszins een gewelddadig overlijden. Een onopgeloste misdaad van bijna 2.500 jaar oud, een zogenoemde cold case.

De eerste vaststellingen lijken te wijzen op een "politieke executie", vermoedelijk in de periode tussen 675 en 650 voor Christus, zegt projectleidster Stella Chrysoulaki nu.

In die periode werd de Griekse stadsstaat gevormd, de overgang naar een democratie. "Een woelig tijdperk: politieke onrust, grote spanningen tussen tirannen, edelen en lagere klassen", omschrijft bio-archeoloog Eleanna Prevedorou. Zij leidt het medisch-wetenschappelijke onderzoek. Om in crimisfeer te blijven: vergelijk het met het forensisch onderzoek.

De archeologen hebben op basis van teksten van oude Griekse (geschied)schrijvers zoals Herodotus en Thucydides een hypothese ontwikkeld. De slachtoffers zijn mogelijk aanhangers van de Atheense edelman en Olympische winnaar Cylon. Rond 640 voor Christus poogde hij via een staatsgreep de macht in Athene over te nemen en er een alleenheerschappij te vestigen. Volgens de overlevering zijn Cylon en de zijnen bloedig gemassacreerd door de clan van de Alcmaeoniden.

Klopt die hypothese? Dat proberen de wetenschappers nu vast te stellen. En daarvoor grijpen ze terug naar methodes "die we kennen uit populaire televisiereeksen als "CSI" en "Cold case": de wetenschappelijke benadering van politie-onderzoek", zegt Panayotis Karkanas, de directeur van het hypermoderne Malcolm Wiener-laboratorium. Een batterij aan genetische, radiografische en isotope analyses wordt bovengehaald om leeftijden, mogelijke verwantschappen, geografische origine, gezondheid, en sociaal-economische status van de slachtoffers te achterhalen.

Afleveringen van "CSI" worden binnen het uur opgelost, maar de ontknoping van deze Griekse cold case zal véél langer op zich laten wachten. De wetenschappers denken dat ze vijf tot zeven jaar nodig zullen hebben. Ze zullen niet alleen de slachtoffers in het massagraf bestuderen, maar ook alle andere menselijke restanten die ze op de begraafplaats terugvinden.

Om het in televisietermen te zeggen: het wordt een reeks met meerdere seizoenen. To be continued...