G20 in Hamburg: Trump tegen de rest van de wereld? - Jan Balliauw

Jan Balliauw is diplomatiek redacteur bij VRT Nieuws.

Het waren andere tijden toen de G20 werd opgericht in 1999. De Koude Oorlog was definitief voorbij. Het einde van de geschiedenis was voorspeld, democratie had gezegevierd. Rusland was opgenomen in het selecte clubje van de G7 dat voortaan als G8 door het leven ging. Rusland kreeg die positie niet vanwege sterke economische prestaties, integendeel, maar omdat het Westen Rusland wou aanmoedigen de weg van markthervormingen te blijven volgen.

Maar de G8 miskende nog andere economische realiteiten. Snel opkomende economieën zoals China en India hadden er geen zeg in. En zo ontstond de G20 in 1999. 19 landen uit alle werelddelen plus de Europese Unie gingen geregeld rond de tafel zitten om de globale economische problemen in de wereld te bespreken. Het tekende de geest van de jaren negentig: het kapitalisme had het communisme verslagen, de globalisering van de vrije markt zou al gauw heel de wereld kennis laten maken met de zegeningen van het kapitalisme. De G20 was er vooral om hindernissen voor die globalisering uit de weg te ruimen.

De eerste tien jaar leidde de nieuwe groep een vrij onopgemerkt bestaan. De G20 vergaderde meestal op het niveau van ministers van Financiën en trok daarmee weinig belangstelling. De G20 bood ook geen antwoord op de eind jaren negentig snel opstekende storm van protest tegen de snelle globalisering. De vrije markt was volgens de tegenstanders allesbehalve vrij. Grote multinationals en machtige westerse industrielanden hadden in hun ogen in een ongereguleerde vrije markt veel meer te zeggen en te winnen dan armere landen of kleine lokale ondernemingen.

In juni 2001 viel zelfs een dode toen tienduizenden protesteerden op de G8-top in de Italiaanse stad Genua. De betogers vonden dat de 8 wereldleiders zich ten onrechte het informeel bestuur van de wereld toe-eigenden. Sindsdien worden de bijeenkomsten van de G8/G7 (sinds 2014 opnieuw G7 nadat Rusland werd uitgesloten door de annexatie van de Krim) en later ook de G20 meestal gekenmerkt door grote protestbetogingen. Ze vinden vaak plaats op verafgelegen plaatsen zodat de veiligheidsdiensten betogers ver weg kunnen houden van de wereldleiders.

In 2005 bezocht ik de G8-top in Gleneagles, een luxueus golfresort, en moest overnachten in Edinburgh, 80 kilometer verder. Voor de G8-top in Canada in 2010 was zelfs maar een beperkt aantal journalisten toegelaten. Voor dag en dauw werd ik met andere uitverkorenen met bussen vanuit Toronto naar Huntsville getransporteerd, meer dan 200 kilometer verder.

De G20 kwam pas echt op de voorgrond door de financiële en economische crisis van 2008. Die crisis was zo wereldomvattend dat een globaal antwoord noodzakelijk bleek. Eind 2008 was er voor de eerste keer een G20-topontmoeting. Volgens vele experts heeft de G20 er alvast toe bijgedragen dat de crisis uiteindelijk geen al te diepe wonden heeft geslagen.

In Hamburg komen de leiders van de G20 voor de twaalfde keer samen, het 10e jaar dat dergelijke topbijeenkomsten op dat niveau worden georganiseerd. De G20 heeft nu als globaal forum de G7 min of meer overvleugeld. Het Westen heeft het in de wereld van vandaag nu eenmaal niet meer alleen voor het zeggen. De crisis van 2008 heeft een zware impact gehad op de westerse economieën.

China heeft alle westerse landen, op de VS na, inmiddels voorbijgestoken als je kijkt naar het bnp. De VS, de leider van het Westen, slaagde er ook niet meer in om in de wereld overal zijn wil op te leggen. De beslissing van Bush om Irak binnen te vallen, en de daaropvolgende problemen waarmee Amerika te kampen kreeg, maakte een einde aan de onaantastbaar gewaande Amerikaanse macht.

Ook al speelt de G20 een grotere rol, het blijft een vreemde groep wereldleiders. Het zijn niet de 20 rijkste landen, ook niet de 20 grootste economieën. Spanje, nr. 14 in de ranglijst van economieën (volgens IMF, cijfers 2016), mag alleen als permanente gast aanschuiven. Nederland, nr. 18, maakt geen deel uit van de G20 maar wordt meestal wel uitgenodigd om deel te nemen. Zwitserland, nr. 19 is helemaal niet vertegenwoordigd, ook niet via de EU.

Bij de samenstelling van de groep is niet alleen rekening gehouden met de sterkte van de economie, maar ook met een geografische spreiding. Alle continenten moesten erin zitten, vandaar dat Argentinië (nr. 21) en Zuid-Afrika (nr. 39) mogen aanschuiven.

De G20 is ook een losse groepering, zonder vast secretariaat, met een roterende voorzitter. Dit jaar is dat Duitsland, vandaar dat de topontmoeting dit jaar in Hamburg plaatsvindt. Niemand heeft de G20 overigens verkozen. De groep heeft zich min of meer zelf benoemd tot beheerder van de globale economie. Je zou je kunnen afvragen of iets dergelijks niet beter was opgezet binnen het raamwerk van de Verenigde Naties, als een soort economische Veiligheidsraad.

Dat is meteen ook een van de verklaringen waarom de G20 nog altijd werkt als een rode lap voor de antiglobalisten en andersglobalisten. Dit jaar heeft gastheer Duitsland niet gekozen voor een verafgelegen oord, maar voor het centrum van Hamburg.

Er worden grote betogingen verwacht en de politie is met 20.000 agenten massaal aanwezig. De zenuwen zijn nog extra gespannen nadat de politie in de omgeving van Hamburg een heel wapenarsenaal in beslag heeft genomen: messen, katapulten, wapenstokken, grondstoffen voor explosieven en molotovcocktails, enz.

Daarbij komt dat de G20 zal worden bijgewoond door Donald Trump, zijn eerste bezoek aan Duitsland. Ook al is Trump met zijn protectionistisch beleid niet meteen een globalist, toch is hij bijzonder onpopulair in Europa, zeker in Duitsland. Dat kan extra betogers naar Hamburg aantrekken.

(lees voort onder de foto)

Op de top zal het ook vooral uitkijken zijn naar hoe Donald Trump zich gedraagt. Het zou wel eens een wedstrijd van Trump tegen de rest kunnen worden, zo geïsoleerd lijkt de Amerikaanse president, zo anders is de positie van de VS zes maanden na de verkiezingen.

Terwijl de VS vroeger het voortouw nam, leiding gaf, is het nu een notoire dwarsligger geworden in belangrijke internationale kwesties. En die zullen allemaal op de G20 aan bod komen. De groep heeft dan wel vooral een economische finaliteit, maar op een dergelijke grote bijeenkomst van wereldleiders worden alle grote thema’s besproken.

Zo zal het klimaatvraagstuk zeker een belangrijk thema worden in de gesprekken. Trump weigerde eind mei, ondanks de grote druk van de andere leden van de G7, op een topbijeenkomst in Taormina concessies te doen en trok de VS daarna terug uit het klimaatakkoord van Parijs. Nu krijgt hij af te rekenen met de recente klimaatalliantie tussen de EU en China.

Trump heeft met China nog een andere robbertje uit te vechten, over Noord-Korea. Uitgerekend op de Amerikaanse nationale feestdag, de Fourth of July, lanceerde het communistische land een intercontinentale raket, waarmee het een grote stap vooruit zette in zijn raketontwikkeling, een stap die experten pas veel later hadden verwacht.

Trump heeft al via zijn twitteraccount laten weten dat zijn pogingen om via China druk op Noord-Korea uit te oefenen, op niets zijn uitgedraaid. Maar een strategie om het Noord-Koreaanse probleem aan te pakken, heeft hij nog niet bekendgemaakt en dat heeft Rusland en China nauwer tot elkaar gebracht. De leiders van de twee buurlanden van Noord-Korea hebben intussen een de-escalatieplan voorgesteld: geen Noord-Koreaanse rakettesten meer in ruil voor de opschorting van militaire oefeningen van Zuid-Korea en de VS.

Trump krijgt al meteen een kans om dat voorstel persoonlijk met de Russische president Poetin te bespreken. Trump ziet Poetin voor de eerste keer en dat alleen al maakt deze G20-top speciaal. Voor Trump staat er veel op het spel. Alles wat met Rusland te maken heeft, is op dit moment vergif voor Trump. Zijn presidentschap heeft al veel schade opgelopen door het onderzoek naar mogelijke banden van zijn campagnestaf met Rusland en naar de mogelijke inmenging van Rusland in de verkiezingscampagne ten voordele van Trump.

In Rusland is de euforie na de verkiezing van Trump helemaal voorbij, zeker na zijn aanval met kruisraketten op een Syrische luchtmachtbasis nadat het Syrische leger volgens de VS chemische wapens had ingezet.

Poetin heeft al gezegd dat hij de sancties tegen zijn land wil bespreken en de teruggave van de ambassadegebouwen die onder Obama in beslag waren genomen, nadat de Amerikaanse inlichtingendiensten hadden gezegd dat ze aanwijzingen voor Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen hadden. Maar Poetin heeft niet gezegd wat hij in ruil wil geven aan Trump. Die kan Poetin op dit moment ook niet veel aanbieden, gezien de gevoeligheid van het Russische dossier in de VS.

Vermoedelijk wordt op deze G20-top vooral een poging gedaan om elkaar persoonlijk wat beter te leren kennen. De twee leiders zullen elkaar niet even terzijde zien, maar een echt gesprek hebben. De adviseurs van Trump zijn nu al blijkbaar als de dood dat hij zich weer niet houdt aan de vooraf besproken standpunten. Ze zijn de bezwarende foto’s nog niet vergeten van een lachende Trump in het Oval Office met de Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov en de Russische ambassadeur Kisljak tijdens een onverwachte ontmoeting in mei.

De economische kwesties zijn overigens niet helemaal naar de achtergrond verdreven. Ook hier zou Trump wel eens af te rekenen kunnen krijgen met veel tegenstand. De G20 spreekt zich traditioneel uit tegen protectionisme, maar de Amerikaanse delegatie heeft zich naar verluidt verzet tegen een dergelijke veroordeling in het eindcommuniqué.

Trump heeft de verkiezingen gewonnen met de belofte dat hij de eigen industrie zou beschermen tegen buitenlandse concurrentie. Een van zijn eerste initiatieven was de terugtrekking van de VS uit het handelsakkoord met een tiental landen rond de Stille Oceaan (TPP).

Gastvrouw Angela Merkel wil van het voorzitterschap van de G20 ook gebruikmaken om de belastingconcurrentie in de wereld aan te pakken, zodat het moeilijker wordt voor bedrijven en individuen om gebruik te maken van belastingparadijzen, een wijdverspreide praktijk die de Panama Papers hebben blootgelegd.

De G20-top komt op een moment dat de traditionele breuklijnen in de wereld aan het schuiven zijn na de onverwachte verkiezing van Trump. Zo probeert Europa zelfstandiger te worden van de VS en nieuwe bondgenoten te zoeken.

Hoe de wereld er na deze periode van onzekerheid zal uitzien, is nog niet te voorspellen, maar misschien zien we op de G20-top daar al een glimp van. Want vrijdag en zaterdag zitten wereldleiders rond de tafel van landen waar ongeveer twee derde van de wereldbevolking woont en die zorgen voor 80 procent van de wereldwijde rijkdom.