Waarom onthoofdt IS kinderen voor de ogen van hun ouders?

Ignaas Devisch is professor filosofie aan UGent en aan de Arteveldehogeschool.

Van de gruweldaden van IS was al veel geweten, maar dit tart nogmaals onze verbeelding. Telkens weer. Wat is er zo pervers aan deze praktijk? Natuurlijk de daad op zich: kinderen onthoofden voor de ogen van hun familie is van een barbarij zonder weerga in de moderne wereld, hoewel sommige praktijken uit voorbije of nog aan de gang zijnde oorlogen in Liberia, Congo of Rwanda ook kunnen meedingen naar die bedenkelijke eer.

Maar IS lijkt nog een stap verder te gaan. Het steunt op praktijken die telkens getuigen van een veel grotere wreedheid dan de onthoofdingen ten tijde van Al-Qaeda al lieten blijken. IS moet en zal ons raken en hun geweld gaat veel verder dan we in oorlogssituaties doorgaans kennen.

Oorlogen stellen sowieso altijd al onze humaniteit op de proef maar niettemin worden er meestal bepaalde codes gerespecteerd. Niet alleen tussen de strijdende partijen onderling, maar ook naar de vele burgers die op de vlucht zijn.

IS respecteert niets, geen enkele code behalve die van het bevredigen van het eigen sadistische genot. IS gaat zo te werk omdat het ons – iedereen in feite – moet en zal raken zodat we tot het einde der dagen pijn lijden.

Niet alleen in het geweld naar burgers toe, maar ook door het vernietigen van culturele monumenten maakt het duidelijk dat het in alle opzichten overdrijft en in oorlogstermen zinloos geweld pleegt. IS verliest tijd en geld aan het vernietigen van een moskee of eeuwenoude beelden, en het keert iedereen tegen zich door mensen op de meest sadistische wijze te behandelen.

In technische termen uitgedrukt: IS vertoont niets anders dan transgressief gedrag: het overschrijdt voortdurend wetten of grenzen omwille van het overschrijden op zich.

Die transgressie maakt ook duidelijk dat ze met islam op zich weinig of niets te maken heeft. Een gelovige die de wet overschrijdt, wordt daarna door zijn geweten of door het instituut ervan tot de orde geroepen en dan volgt er steevast een straf die in verhouding staat tot de gepleegde daad.

IS lijkt op de plaats van die straffende God zelf te willen staan, zoals de wrede God Jahweh, die ook niet vies was van totaal buitensporige straffen. IS wil alleen maar toeslaan. Zonder meer. Dat maakt het zo ondraaglijk.

In een sadistisch universum als dat van IS kan geen enkel geweld wreed genoeg zijn. Zoals het verplichten van ouders om hun favoriete kind aan te wijzen, dat vervolgens voor hun ogen onthoofd wordt.

Het perverse genot dat IS hiermee tentoonspreidt, ligt ten eerste in het feit dat ze op die manier de ouders medeplichtig maken aan het geweld. Een kind onthoofden is op zich al gruwelijk, maar beeld je in dat je zelf moet bepalen welke van je kinderen het niet zal overleven.

Daarmee maak je het morele systeem van een ouder kapot. Ouders willen kinderen beschermen tegen geweld. Hier worden ze integendeel verplicht ze eraan bloot te stellen. Ze maken noodgedwongen deel uit van een keuze die ze nooit willen maken: hun eigenste kind laten vermoorden door het zelf aan te wijzen. Dan lijkt het alsof je zelf de moord hebt gepleegd.

Er is natuurlijk het ondraaglijke van de keuze op zich, maar er is nog meer. De morele onderbuik van de meeste mensen vertrekt vanuit de redenering dat je in absolute noodsituaties zoals oorlogen of natuurrampen ervoor kiest om de sterksten te laten leven. Stel dat je medische hulp hebt voor tien mensen maar er zijn er twintig in absolute nood, dan zal men meestal de keuze baseren op basis van wie het meeste overlevingskansen heeft. De echte zwakkeren vallen dus doorgaans uit de boot.

Hoe vreselijk dit ook is, de redenering is gebaseerd op het feit dat je de schaarse medische hulp moet investeren in hen die het meeste kans maken op overleven, niet in hen die ofwel in die omstandigheden te veel hulp nodig hebben of weinig overlevingskansen hebben.

De keuze die IS de ouders daarentegen voorlegt, is om het beste van zichzelf naar voren te schuiven en dit dan vervolgens op de meest wreedaardige wijze af te slachten. Dan verzwak je doelbewust zoveel mogelijk je tegenpartij: geef me het beste wat je hebt en ik maak het kapot.

Gesteld dat ouders al die keuze zouden kunnen of willen maken, door hen ertoe te dwingen, plaatsen ze hen in een keuze waarvoor geen criteria bestaan. We hebben criteria om mensen te helpen, niet om ze af te slachten.

Als er dan toch geweld plaatsvindt tegenover je naasten, dan is het als overlevende van een slachtoffer minder erg om pakweg door loterij of het willekeurig uitkiezen van een slachtoffer iemand te verliezen. Dit laat nog toe om alle schuld en kwaadheid naar de dader toe te projecteren.

Wat IS doet, is het slachtoffer zelf tot dader maken, zodat kwaadheid en schuldgevoel naar binnen gekeerd worden. De levenslange last van een ouder is daarmee bezegeld. Welke ouder komt dit ooit nog te boven?

Ouders dwingen om hun beste kind aan te wijzen en het daarna vermoorden, is de apotheose van sadisme en het zoveelste bewijs dat IS geen interesse heeft in de islam op zich of in het organiseren van een nieuwe wereldorde.

Het wil alleen maar de huidige wereldorde vernietigen en is daarmee veel nihilistischer dan welke politieke beweging ook.

Terrorisme was voorheen een soort van gerichte aanklacht: tegen een systeem, tegen het kapitalisme of tegen de bezetting van de Gazastrook. Terrorisme was een soort van vergelding.

IS is niets van dit alles. Het is een transgressie van het leven zelf in de poging om vanuit de dood te kunnen spreken en alles eeuwig in pijn te laten branden.

Vanuit de sadistische structuur die het aanhoudt, zal het zijn slachtoffers nooit zonder meer doden. Eerder dan hen het leven te ontnemen, is het erop uit om hen als het ware in de dood (levend) te houden. Hun slachtoffers moeten eeuwig sterven. Erger dan dat kan sadisme niet meer worden.

VRT Nieuws wil op deredactie.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.