100 jaar na Lawrence: de Turken zijn terug in Arabië

Het conflict tussen de Arabische staten en het kleine emiraat Qatar heeft de aandacht verlegd naar een nieuw fenomeen: dat van Turkse militaire aanwezigheid op het Arabisch Schiereiland. Honderd jaar nadat de Turken verdreven werden uit Arabië, haalt Qatar hen terug binnen en dat zint de andere Arabische landen duidelijk niet.
Copyright 2016 The Associated Press. All rights reserved. This material may not be published, broadcast, rewritten or redistribu

Het militaire samenwerkingsakkoord tussen Turkije en Qatar dateert al van 2014, maar is veelal onder de internationale radar gebleven. Niet in de buurlanden, want het stopzetten van die militaire samenwerking is niet toevallig één van de dertien eisen die de Golfstaten stellen als voorwaarde om de blokkade van Qatar op te heffen.

Nu zijn er op dit ogenblik een honderdtal Turkse militairen gelegerd op een legerbasis in Qatar. Dat is niet bijster veel, maar volgens het akkoord dat enkele dagen geleden is geratificeerd door het Turkse parlement, zou dat aantal kunnen opgedreven worden tot 1.000 of volgens sommige bronnen zelfs 3.000 militairen.

Dat is opvallend, want het is de eerste militaire aanwezigheid van het Turkse leger in een Arabisch land in meer dan honderd jaar, als we de kortstondige operatie in het noorden van Syrië enkele maanden geleden nu even niet meetellen. 

Historisch kan die aanwezigheid tellen: precies honderd jaar geleden maakte een opstand van Arabieren een einde aan de Turks-Ottomaanse overheersing op het schiereiland. In volle Eerste Wereldoorlog werd die opstand voluit gesteund door de Britten met de beruchte T.E. Lawrence -die van Arabië- als hoofdrolspeler.

Na eeuwen overheersing, "out of Arabia"

Sinds de 16e eeuw zwaaide het Turks-Ottomaanse rijk de plak over een groot deel van de Arabische wereld: van Algerije over Egypte tot wat nu Irak en Syrië zijn. De Turken controleerden ook de kuststreken van de Perzische Golf en de Rode Zee en op die manier ook de voor moslims heilige steden Mekka en Medina. Dat gaf de Turkse sultans -toen ook kaliefen van de soennitische islam- inkomsten en prestige door de jaarlijkse bedevaart of Hajj naar Mekka.

Het binnenland van Arabië kwam onder indirecte controle via Arabische vazallen, zoals de stam van de Rashidi die met Turkse steun het noorden van Arabië controleerde. Eén van de grote vijanden van de Turken en de Rashidi was de rivaliserende stam van de Saudi's die vanuit de Nedjd-woestijn weerstand bleef bieden.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kozen de Turken de kant van Duitsland en van de weersomstuit leidde dat tot een conflict met de Britten die toen Egypte gekoloniseerd hadden. Britse geheime agenten slaagden er vervolgens in om de Arabische stammen op te zetten om in opstand te komen tegen de Turken en zo geschiede in 1916.

U kent wellicht de Britse officier T.E. Lawrence of Arabia (foto in tekst) die de Hashimieten, afstammelingen van de profeet Mohammed in Mekka, overhaalde tot een rebellie tegen de Turken. Minder bekend, maar zeker even kleurrijk was Saint-John Philby, die de Saudi's kwam opjutten tegen de Turken. Die laatste had het zo naar zijn zin in de woestijn dat hij zich bekeerde tot de wahhabitische versie van de islam, zich Sheikh Abdullah liet noemen en met een Saudische vrouw hertrouwde. Saint-John Philby liep nadien over naar de Saudi's. Ook zijn zoon, Kim Philby, pleegde verraad, maar die vluchtte in de jaren 60 jaar de Sovjet-Unie.

Wat willen de Turken nu in Arabië?

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan weigert nu om zijn troepen terug te trekken uit Qatar; integendeel, hij heeft er de voorbije dagen zelfs meer gestuurd. Tegelijk bevoorraadt Turkije -net als Iran overigens- Qatar met voeding en drinkwater, zaken die nu wegvallen nu de Arabische landen hun grenzen met het emiraat gesloten hebben.

Turkije en Qatar werken al lang samen in de regio. Beiden houden ze de Moslimbroederschap -die in Saudi-Arabië en Egypte vervolgd wordt- de hand boven het hoofd en beiden steunen ze dezelfde rebellengroepen in Syrië. Daar staan die landen dan tegenover Iran, maar anderzijds onderhouden ze met dat land stevige economische betrekkingen.

Toch trekken noch Qatar noch Turkije ronduit de kaart van het sjiitische Iran tegenover de Arabische landen, maar spelen ze eerder een soort evenwichtspolitiek. Erdogan is niet vergeten dat hij meteen na de mislukte staatsgreep van vorig jaar openlijke steun kreeg vanuit Qatar, maar wil ook de Saudi's niet helemaal de kast opjagen. Zo onderhandelt Ankara over de verkoop van fregatten aan Saudi-Arabië. Het zou het grootste wapencontract ooit worden voor de Turkse industrie en Erdogan wil die deal niet in het honderd laten lopen.

Toch moet hij rekening houden met eeuwenoud wantrouwen tegenover wat de Arabieren beschouwen als de "Turkse kolonisator" en daar staan de Saudi's echt niet helemaal alleen. De Saudi's en Egypte zullen ook toekijken of Erdogan -die openlijk dweept met het oude Ottomaanse verleden- niet zijn hand zal overspelen in een erg woelige regio.

Meest gelezen