Zingt Theresa May haar zwanenzang? - Ivan Ollevier

Ivan Ollevier is buitenlandjournalist bij VRT Nieuws en gespecialiseerd in het Verenigd Koninkrijk.

Events zijn er vast en zeker genoeg geweest, de voorbije weken. De aanslag op Westminster Bridge (22 maart, vijf doden), de bomaanslag in de Manchester Arena (22 mei, drieëntwintig doden), de aanslagen op London Bridge en Borough Market (3 juni, acht doden), de redelijk onverwachte nederlaag bij de Lagerhuisverkiezing (8 juni), de brand in de Grenfell Tower (14 juni, 79 doden), de aanslag nabij de moskee van Finsbury Park (19 juni).

Waren die allemaal de schuld van Theresa May? Nee, natuurlijk niet. Geen enkele was de schuld van Theresa May. Maar zo werkt het nu eenmaal in een liberale, parlementaire democratie: in een land waar traumatische gebeurtenissen plaatsvinden, draagt de regeringsleider een grote symbolische verantwoordelijkheid.

Symboliek is belangrijk in de politiek. Hoe gaat de voornaamste politicus van het land om met die gebeurtenissen? Brengt die het land samen? Verdeelt die het land? Biedt die troost of hoop? Dieptepsychologen hebben er dikke boeken over geschreven, en niet alle staan ze vol klinkklare onzin.

Sommigen hebben de brand in de Grenfell Tower “May’s poll tax moment” genoemd. Ze verwijzen daarmee naar de hoofdelijke belasting die Margaret Thatcher eind jaren 80, begin jaren 90 invoerde. Straatprotest en hevige rellen op Trafalgar Square leidden toen tot een verzwakking van Thatchers gezag en, met haar anti-Europese beleid als excuus, tot het einde van haar premierschap.

Dat premierschap had maar liefst elf jaar geduurd. En het was, vanuit het standpunt van haar Conservatieve Partij gezien, bijzonder succesrijk geweest: een grondige hervorming (lees: liberalisering) van de Britse economie, de vakbonden vleugellam gemaakt, een gewonnen oorlog tegen Argentinië over de Falklandeilanden, en grote meerderheden in het Lagerhuis. 

En toch moest Thatcher, na de poll tax, baan ruimen in Downing Street. Om maar eens een ander politicus te citeren: “Tenzij ze halverwege op een gelukkige samenloop worden afgebroken, eindigen alle politieke carrières in een mislukking. Dat ligt in de aard van de politiek.”

Afgezien van de detailkritiek of een carrière halverwege kan worden afgebroken (want dan is die per definitie niet halverwege maar voltooid) geldt dit citaat van Enoch Powell (1912-1998) als een grote waarheid in de Britse politiek. Of zoals Frances Urquhart, de premier in de originele (Britse) House of Cards, zich liet ontvallen: “Het eindigt altijd in tranen.”

Thatcher had op het partijcongres van 1990, enkele weken voor haar val, nog een minutenlange staande ovatie gekregen.

(lees verder onder de foto)

Een deel van haar miserie heeft Theresa May natuurlijk wel over zichzelf afgeroepen. De Lagerhuisverkiezingen waren voor niets nodig geweest – ze had zelfs tot vervelens toe gezegd dat er geen algemene verkiezingen zouden komen, waarna ze, na een wandeling met haar man in de natuur, prompt algemene verkiezingen uitschreef.

Zo’n slechte verkiezingscampagne had evenmin gehoeven, en haar U-bochten: ook daar had niemand om gevraagd. En na de ramp in de Grenfell Tower had ze beslist iets meer sympathie voor de slachtoffers kunnen tonen. In plaats daarvan bezocht ze de onheilsplek en ging ze alleen in gesprek met de top van de brandweer (foto hieronder).

Heeft ze dan geen adviseurs die beter weten, vroeg ik me af toen ik op de redactie de beelden van haar bezoek aan de uitgebrande toren zag binnenlopen. Beelden? Foto’s, eigenlijk. Want er waren geen camera’s bij. Waren er dan geen medewerkers die haar influisterden: “Beste premier, dit is echt geen verstandige beslissing. Niet doen.” Of luistert ze niet naar haar medewerkers?

Ongetwijfeld zal de geschiedenis van de ramp en van de politieke gebeurtenissen errond nog geschreven worden. Maar ik durf er het rode mini-dubbeldekbusje dat op mijn bureau staat om te verwedden dat ex-medewerkers later zullen verklaren dat hun premier niet uitblonk in luisterbereidheid. Het is een klacht die je wel vaker hoort bij politieke “vrienden” (als u me toelaat om het woord “vrienden” in deze context te gebruiken): May heeft de gewoonte zich te omringen met een selecte groep vertrouwelingen. Die nemen de beslissingen, en vaak volgt zij. Naar buitenstaanders luistert ze niet. Nooit.

(lees verder onder de foto)

En nee, een warme innemende persoonlijkheid is Theresa May niet. Maar is dat nodig? Thatcher was evenmin een vat van empathie, en zij hield het elf jaar vol als regeringsleider. Na de bomaanslag op het hotel in Brighton waar ze in 1984 haar partijcongres hield, en waarbij vijf doden vielen, verkondigde Thatcher zonder veel poespas dat het congres gewoon door zou gaan, “as usual”. Ze werd er alom om geprezen. De doden waren weliswaar geen burgers die op het verkeerde moment op de verkeerde plaats waren, maar vooraanstaande partijleden. Maar toch.

Het probleem met May is dat de verkiezingsnederlaag haar onnodig verzwakt heeft. Een zwak politiek figuur is een magneet voor kritiek. Haar politieke tegenstanders zullen niet rusten voor ze het loodje heeft gelegd. Haar enige troost is dat op dit moment niemand van haar partijgenoten staat te springen om haar mandaat over te nemen.

Haar grootste rivaal, Boris Johnson, al helemaal niet: die weet dat hij een minderheidskabinet zal erven waarmee het heel lastig regeren zal zijn. Nee, als Johnson wil regeren, dan zal dat zijn met een comfortabele meerderheid. En niet met de steun van een, in zijn ogen, partij vol halvegaren als de Democratic Unionist Party, homofobe godsdienstfanatici met een verleden in het sektarische geweld in Noord-Ierland.

Maar er speelt nog een ander element mee in de gestage val die premier May lijkt te hebben ingezet: de Grenfell Tower is ook symbool gaan staan voor de grote kloof die er gegroeid is tussen arm en rijk. Het zwartgeblakerde karkas van de toren staat midden in een van de rijkste gemeenten van het land, Kensington en Chelsea.

De Grenfell is het symbool geworden van de zware bezuinigingen die de Conservatieve Partij de voorbij jaren heeft doorgevoerd in de sociale voorzieningen. Enkele jaren geleden, in onverdachte tijden, waarschuwde Theresa May haar partijgenoten ervoor dat het publiek de Conservatieven zag als “the nasty party”. En dat het nu uitgerekend zij moet zijn die het voornaamste slachtoffer wordt van die (al of niet terechte) perceptie…