Toscaanse archieven geven identiteit moeder Leonardo da Vinci prijs

Hij is de ultieme homo universalis: Leonardo da Vinci, de Florentijnse kunstenaar, architect, uitvinder en nog zo veel meer uit de 15e eeuw die zowat in zijn eentje de Italiaanse renaissance belichaamt. Zijn leven en werk is dan wel uitvoerig onderzocht en beschreven, wie zijn moeder was en waar ze vandaan kwam, was tot nu toe grotendeels een mysterie. Enkel haar naam was bekend: Caterina.

Bijna zes eeuwen later heeft de Britse professor en kunsthistoricus Martin Kemp haar identiteit eindelijk achterhaald. Hij beweert dat de moeder van Da Vinci ene Caterina di Meo Lippi was. Zij was een arm en kwetsbaar weeskind van amper 15 toen een advocaat van 25 haar verleidde en een zoon bij haar verwekte.

Kemp baseert zijn bevindingen op tal van belastingaangiftes uit de 15e eeuw die in de archieven van Vinci en Firenze steken. "Toscane had al vroeg een belastingsysteem dat rekening hield met de waarde van eigendommen", vertelt hij aan The Guardian. "Dit is vandaag een fantastisch archief omdat iedereen belastingaangiftes moest doen. Uiteraard beweerde iedereen straatarm te zijn, maar inspecteurs voerden controles uit."

De inspecteurs gingen ook langs in Vinci. Het is dankzij hun verslagen dat Kemp meer over Caterina is te weten gekomen. Zo blijkt dat haar vader een nietsnut was die enkel een bouwvallig huis bezat. Toen Caterina nog jong was, ging hij ervandoor en stierf hij.

Caterina bleef alleen achter met een jongere stiefbroer Papo. Haar grootmoeder stierf kort voor 1451. Niet veel later ontmoette ze Ser Piero da Vinci, een ambitieuze advocaat van 25 die in Firenze werkte. Uit de documenten blijkt dat hij in juli 1451 vakantie nam, precies rond de tijd dat Caterina zwanger raakte. "Een mooie lenteavond, waarschijnlijk ergens in een veld en dat was het", zegt Kemp.

Helaas voor Caterina stond Ser Piero op dat moment op trouwen met een andere vrouw. Toch liet hij haar volgens Kemp niet zonder meer vallen. Zijn familie zou haar een bescheiden bedrag hebben toegestopt. Dat kan verklaren waarom ze als weeskind zonder eigen middelen al snel met Antonio di Piero Buti trouwde, een lokale boer "van haar stand".

Leonardo groeide op in het nabijgelegen huis van zijn grootvader Antonio da Vinci, een regeling die destijds niet ongewoon was. Daar zou hij op 15 april 1452 ook zijn geboren. De belastingaangifte van Antonio uit 1457 vermeldt zijn familieleden, inclusief Leonardo geboren als buitenechtelijk kind van Ser Piero en Caterina.

Die ontdekking is slecht nieuws voor het hedendaagse toerisme in Vinci. Een ander gebouw in deelgemeente Anchiano staat immers bekend als het geboortehuis van Leonardo. Onder de noemer "Casa Natale" lokt het jaarlijks vele kunstpelgrims, maar volgens Kemp bezoeken zij de verkeerde site.

De documenten tonen voorts aan dat Caterina na Leonardo nog een zoon en vier dochters kreeg. Daarnaast brengen ze nog een link tussen Ser Piero en haar aan het licht: de advocaat heeft later nog juridisch werk voor haar echtgenoot geleverd.

Kemp heeft zijn bevindingen neergeschreven in "Mona Lisa: the people and the painting", een boek dat volgende maand verschijnt. Hij hoopt dat zijn werk voorgoed komaf zal maken met de vele mythes die de ronde doen over Caterina. Zo denken velen dat ze een Afrikaanse of Oosterse slavin was.

Het boek brengt ook een en ander aan het licht over Lisa del Giocondo, de vrouw die model stond voor "Mona Lisa". Kemp beweert dat haar echtgenoot Francesco geen Florentijnse zijdehandelaar was, maar een gewiekste koopman die handelde in suiker uit Madeira, leder uit Ierland, eigendommen, geld en slaven.