Dolly Parton en het 9/11 van de Smoky Mountains

Björn Soenens is Amerikacorrespondent voor VRT NWS. Hij woont in Brooklyn, New York City. U kan hem volgen op zijn journalistenpagina op Facebook en op Twitter (@bsoenensvrt).

“Het was een vuurstorm. De grote ramp begon op 28 november 2016, toen smeulende brandhaardjes – aangestoken door twee verveelde tieners – door orkaanwinden tientallen hectaren verder werden gewaaid, vanuit de bergen naar het stadje in de vallei.”

Autumn Taylor uit Gatlinburg vertelt haar verhaal met vochtige ogen. De ramp legde vele zwakke plekken van de regio bloot.

Hoogspanningskabels knakten af door het alles verterende vuur. De stroom viel uit, de telefoon werkte niet meer. Het was groot alarm en de hulpdiensten konden amper iemand in de bedreigde dorpskern van Gatlinburg verwittigen.

Vallende bomen veroorzaakten steeds nieuwe brandhaarden. De vlammen raceten richting Gatlinburg. Bijna 1700 huizen, chalets, elektriciteitspalen en telefoonmasten werden in de as gelegd. Meer dan 100 mensen raakten gewond. 14 mensen verloren hun leven.

De grote brand is het 9/11 van Gatlinburg. Een trauma dat vele littekens achterlaat. Ik kwam als toevallige toerist voorbij in de Smoky Mountains, maar iedereen spreekt er je over aan. Als ik rondrijd in de bergen zie ik het: de zwartgeblakerde plekken in het woud, de afgebrande huizen.

Gatlinburg ligt helemaal in het oosten van Tennessee, op de grens met North Carolina. De weg ernaartoe is bij momenten adembenemend. De Smoky Mountains, de ‘Smokies’ is het zuidelijke deel van het honderden kilometers lange Appalachengebergte.

De naam komt van de nevel die vaak over de toppen van de bergen hangt. Het lijkt wel rook, ‘smoke’. Het Nationale Park rondom de Smokies staat op de Werelderfgoedlijst van de Unesco.

Voor de brandweerlieden was het de hel van Gatlinburg. Eén van de spuitgasten raakte omsingeld door het vuur in de bergen en overleefde ternauwernood. Hij vertelt later in het dorp over hoe hij in z’n brandweerjeep moest schuilen, hoe hij het metaal in de auto rood zag gloeien. Toen hij uiteindelijk op het nippertje kon ontsnappen aan een gruwelijke dood door verkoling, zag hij hoe de wieldoppen van zijn auto helemaal waren weggesmolten.

Er waren mensen bij met minder geluk. Bergbewoners die als ratten vastzaten in hun huis. Bij hen een alleenstaande moeder van een jaar of dertig, en haar twee dochters van twaalf en negen. Ze stierven in de vuurzee. De jongens die het vuur aanstaken en zo een ramp zonder weerga in gang zetten, zitten nu in de gevangenis. Ze zijn amper 17 jaar oud.

“New York City ain’t no kind of place for a country girl with a friendly face…” (Dolly Parton)

Deze woeste bergstreek is ook de streek van Dolly Parton, de wereldberoemde countryzangeres, die de wereld onsterfelijke hits schonk als ‘Jolene’, ’Tennessee Homesick Blues’, ‘Islands in the Stream’, ‘9 to 5’ en ‘I will always love you’. 71 jaar is ze intussen en ze is de heldin van deze uithoek van Tennessee. Dolly Parton ontroerde en verraste met haar grote hart, haar geld en haar vrijgevigheid voor de slachtoffers van de brand.

Schatrijk is Dolly Parton, maar haar wortels en haar afkomst is ze nooit vergeten. Net na de grote brand pakte ze uit met een noodfonds dat ze heel toepasselijk ‘My People Fund’ noemde. Ze beloofde elke familie die dakloos was geworden, hun huis, hun hebben en houden waren kwijtgeraakt (en dat waren er zeker 900!) elke maand een toelage van 1000 dollar, gedurende vijf maanden.

De zesde maand verraste ze nog een keer, met een bonus van 10.000 dollar voor elk getroffen gezin. Overal waar je komt, in elk tankstation van Sevier County, zwaaien ze met lof naar Dolly Parton. “She is a true hero,” hoor je van iedereen.

Voor de komende drie jaar heeft ze een nieuw fonds opgericht om de worstelende families uit de Smokies te blijven helpen. De Mountain Tough Organisatie. Drie miljoen dollar gaat in de pot, vooral bedoeld voor gezinnen met een lag inkomen in Gatlinburg en omgeving. Ze houden ontzettend van Dolly hier. Ogen glunderen als haar naam valt. In Vlaanderen wordt al te vaak gelachen als Dolly Parton’s naam valt, vooral als het over haar legendarisch opgeblazen grote borsten gaat (“She can’t see the size of her shoes.” ) Niet hier.

In Gatlinburg is ze de wilde weldoener. Ze werd er in 1946 geboren, in een arm gezin, in een klein huisje met één kamer. Ze verhuisde veel later naar Nashville, in het hart van Tennessee, de countryhoofdstad. Daar werd ze een grote ster als singer-songwriter. ‘I will Always Love You’ werd één van de beste verkochte platen aller tijden.

In 2011 kreeg ze een Grammy Lifetime Achievement Award. Ze is echt een grote naam. En ze gebruikt die naam voor goede doelen. Al jaren is er ook de Dollywood Foundation, waarmee ze vooral het lot van armere kinderen wil verbeteren. Zelf zegt ze daarover: “I am a Smoky Mountain girl, and I have been blessed in my life to become a celebrity. So I help.”

Gatlinburg en omgeving, dat is geen vetpot. Het dorp van 5000 inwoners is één langgerekte kermisattractie. Ik liep er rond met vrienden op een uitgeregende en koude zaterdagmiddag begin mei. Het was een redelijk deprimerende ervaring.

Een lawaaierige, drukke boel, enkel onderbroken door een eindeloze stoet moddervette Amerikanen die er whiskey komen proeven, terwijl ze de kreet ‘USA, USA, USA!’ roepen en tieren.

Overigens is de whiskey hier van een uitstekende kwaliteit. De fles – de bij ons onbekende - Chattanooga Tennessee Whiskey die ik er met mijn reiskameraden koop, is smeuiig, licht rokerig van smaak. Van het heerlijkste vocht dat ik ooit dronk. Geen zure of walgelijke afdronk. Geen wonder dat er in Tennessee vrij veel problematische drinkers zijn.

In Gatlinburg is er buiten de attracties (één lange straat vol hamburgertenten en snoepwinkels) eigenlijk niets. Gatlinburg leeft van dit soort kermistoerisme. Het is ook het zwakke punt van het dorp.

Na de brand bleven veel bezoekers weg: toeristen die anders de bergen intrekken om er te wandelen of te skiën. Toeristen ook die komen afgezakt van het buurdorp Pigeon Forge, waar het ook één lange kermis is. De hoofdstraat daar doet eerder denken aan een somber makende langgerekte Boomse Steenweg in België. Pigeon Forge (genoemd naar een plaatselijke bergrivier) is een onophoudelijk misselijkmakend lint van tankstations, fastfoodketens, pandjeshuizen, goedkope motels en kitscherige Griekse namaaktempels of stripbars.

De vele motels herbergen de bezoekers van Dollywood (zij weer!). Het is een wondere wereld van vrolijk vertier die is gebouwd rond Dolly Parton. Buiten Dollywood en alles eromheen is er niets in Pigeon Forge. Dollywood is een megawerkgever. 3000 mensen hebben een baan gekregen in en om het grote themapark. Als je weet dat Pigeon Forge 6000 inwoners telt, dan weet je genoeg. Zonder Dollywood zou hier doffe ellende heersen.

Dollywood is meer dan een reuzenrad, enkele achtbanen, of een zwemparadijs. Je kunt er ook kijken naar plaatselijke ambachten, en naar muziek uit de Smoky Mountains. Elk jaar krijgt het park 2,5 miljoen bezoekers over de vloer. Dollywood is de (enige) economische motor voor deze arme regio.

In Gatlinburg geraak ik aan de praat met enkele werknemers van de lokale hamburgerzaak. Ik eet er –uiteraard – een Smoky Double Bacon Burger. De zaak heeft zwaar geleden sedert de grote brand van net voor kerstmis van verleden jaar. Veel werknemers werden een maand lang naar huis gestuurd, zonder loon of uitkering. In Amerika bestaat niet zoiets als economische of technische werkloosheid. Geen werk, dus geen inkomen.

Charlene brengt mij en mijn kameraden de bestelde hamburgers met bijhorende coleslaw, frieten en ketchup. Charlene is een alleenstaande moeder met een dochter van negen. Ze werkt hier 6 tot 7 dagen op 7 bij ‘Johnny Rocketts’, een zaak die doet denken aan de beroemde tv-serie Happy Days. Sfeertje uit de vervlogen jaren 50 van de vorige eeuw. Enkel The Fonz ontbreekt in het decor.

Op elke formicatafel met bijhorende rode zitbanken staat een (werkend!) tafelmodel jukebox van het iconische merk Seeburg. De diensters bij Johnny Rocketts moeten om het uur een dansje doen dat steevast eindigt in de kreet ‘Johnny Rocketts!’

Hun loon? Een schamele twee dollar en zeven cent per uur (u leest het goed). Geef je geen fooi, dan creperen deze mensen. Eigenlijk is dat een schande voor het rijkste land ter wereld. Het land zorgt niet goed voor zijn werkende kleine man en vrouw. Charlene moet bovendien elke dag een uur op en een uur af rijden om op haar werk te geraken.

Op zaterdag of zondag moet ze haar 9-jarige dochter meebrengen naar de hamburgerkeet, want opvang kan ze niet betalen. Meer dan een voltijdse baan, en toch arm. “I struggle”, zegt ze met de glimlach. En of!

Ik bewonder de moed van mensen als Charlene, om toch door te blijven gaan.

Tussen haakjes: het verwondert me niet dat het aantal zelfmoorden hier hoger ligt dan elders in Amerika. Elk jaar doet ongeveer 1 op de 11 middelbare scholieren in Tennessee een poging tot zelfdoding. Het lage minimumloon van de werkende onderklasse is kenmerkend voor mensen in de horeca: lang werk, moeilijke uren, slecht betaald. Afhankelijk van fooien.

Ironisch genoeg komt het nieuwsgierige passanten zoals ik goed uit. De hoop op een fooi maakt de tongen los, en doet de vriendelijkheid gestaag groeien. Daarom is het in Amerika ook vrij makkelijk (maar ook een beetje bedrieglijk) om snelle, maar vluchtige vriendschappen op te bouwen. Zoals de befaamde Amerikaanse singer-songwriter Rodriguez in zijn epische nummer ‘Cause’ zingt: “I make sixteen solid half hour friendships every evening…”

Kim Wells, de uitbaatster van de hamburgerzaak aan de Parkway in Gatlinburg zegt het zo: “Misschien moet Dolly Parton zich maar eens kandidaat stellen voor het presidentschap van Amerika.” Ze dempt haar stem, en vervolgt, op fluistertoon: “Ze is van hetzelfde jaar als Donald Trump, maar die man zal onze levens wellicht niet beter maken. Dat is overigens onze eigen schuld. Wij hebben voor hem gestemd, want die Hillary Clinton, die haatten we nog veel meer…”

De nevelige bergen van Tennessee zijn prachtig. De mensen zijn warm, maar ze zijn ook arm. Met de moed van de berustende wanhoop dansen en neuriën ze mee op het liedje dat uit de jukebox schalt.

Ik hoor de Everly Brothers, met een hitje uit 1958, Problems heet het nummer. Eén zinnetje blijft in mijn hoofd nagalmen. Ook uit de bergen klinkt de echo:

“Worries, worries pile up on my head…”