"Wij-zij-discours is grootste bedreiging voor rechten van de mens"

Wij-zij-denken: in 2016 was het schering en inslag. Tot die conclusie komt Amnesty Internationaal in haar jaarrapport. Die polariserende retoriek zet zich door in het beleid, met alle kwalijke gevolgen van dien. Er worden zondebokken gezocht, fundamentele principes komen op de helling te staan en de wereld reageert ontstellend onverschillig op oorlogsmisdaden. Volgens Amnesty dreigt ook 2017 "een jaar te zijn van voortdurende crisissen die nog erger zullen worden door de verlammende afwezigheid van leiderschap op het gebied van mensenrechten."

De bitsige uitspraken van Donald Trump, gevolgd door een beleid dat helemaal in dezelfde lijn ligt. Repressie na de staatsgreep in Turkije. Haatmisdrijven na de polariserende brexitcampagne.

Het zijn maar enkele voorbeelden van een giftig wij-zij-discours dat de wereld steeds meer verdeelt en bedreigt. Dat zegt Amnesty Internationaal in zijn jaarlijkse evaluatie van de wereldwijde staat van de mensenrechten.

"Het zaaien van angst en verdeeldheid is een gevaarlijke stuwende kracht geworden in de wereld. Of het nu Trump is, of Orban, Erdogan of Duterte, steeds meer hanteren politici die zich "anti-establishment" noemen een toxische agenda waarbij hele groepen van mensen worden opgejaagd, als zondebokken bestempeld of als onmensen weggezet."

Retoriek met grote impact op beleid

Die demoniserende, polariserende retoriek heeft een steeds grotere impact op het beleid, zegt Amnesty. Steeds vaker treden regeringen stoer op tegen vluchtelingen en migranten, makkelijke doelwitten als er zondebokken moeten worden gezocht. Het jaarrapport beschrijft hoe 36 landen het internationale recht aan hun laars lapten door vluchtelingen op onwettige wijze terug te sturen naar een land waar hun rechten worden bedreigd.

Ook andere groepen, zoals vrouwen of holebi's, komen er bekaaid van af. "De limieten van wat aanvaardbaar is, zijn opgeschoven", zegt Salil Shetty. "Schaamteloos legitimeren politici alle vormen van haatdragende retoriek en beleid die het gemunt hebben op de identiteit van mensen: vrouwenhaat, racisme en homofobie."

Amnesty International wijst op een duidelijk domino-effect waarbij verschillende naties deze polariserende tendens beginnen over te nemen. "Meer aanvallen op basis van ras, gender, nationaliteit en religie zullen niet uitblijven"", waarschuwt Shetty.

Opvallend is volgens Amnesty ook de onbewogenheid waarmee de wereld reageert op dergelijke aanvallen. Zelfs oorlogsmisdaden van de ergste soort, zoals bommen gooien op scholen of ziekenhuizen, worden door de vingers gezien, al bestaan daarover duidelijke internationale verdragen.

"Fundamentele principes zoals aansprakelijkheid voor massale wreedheden en het recht op asiel staan op het spel omdat wereldleiders de politieke wil missen om andere staten onder druk te zetten die de mensenrechten schenden."

"In 2016 zijn in 23 landen oorlogsmisdaden gepleegd, maar we zien een complete onverschilligheid ten opzichte van die misdaden", zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International in ons land. "In Soedan bijvoorbeeld wordt de bevolking bestookt met chemische wapens, maar geen haan die ernaar kraait".

"Wij, gewone mensen, moeten in actie komen"

Het tij keren, is dat mogelijk? In de staten en overheden heeft Amnesty International maar weinig vertrouwen. Integendeel, volgens de mensenrechtenorganisatie dreigt 2017 "een jaar te zijn van voortdurende crisissen die nog erger zullen worden door de verlammende afwezigheid van leiderschap op het gebied van mensenrechten."

Het verzet zal van onderuit moeten komen, meent de organisatie. "Solidariteit onder burgers zal bijzonder belangrijk zijn om de mensen te verdedigen die machthebbers het hoofd bieden en opkomen voor de mensenrechten", zo klinkt het.

"We kunnen niet passief blijven en vertrouwen op de regeringen om de mensenrechten te verdedigen. Wij, gewone mensen moeten in actie komen en opkomen voor de fundamentele waarden van de menselijke waardigheid en gelijkheid overal ter wereld."

En in België?

Het jaarrapport van Amnesty International beschrijft de mensenrechtensituatie in 159 landen. Hoe brengt ons land het er van af? Het politieke klimaat in België blijft gematigd, vindt Amnesty, maar toch uit de organisatie enkele bezorgdheden. Zo blijven de omstandigheden in de Belgische gevangenissen uiterst zorgwekkend, en is er enige ongerustheid over maatregelen die werden aangekondigd in de nasleep van de aanslagen van 22 maart in Brussel.

Het volledige rapport is te downloaden via de website van Amnesty.

Meest gelezen