Stilstaan bij een collectief trauma

Hoewel Kristin Verellen sinds de aanslagen “van dag tot dag leeft, omdat zoveel zekerheden zijn weggevallen”, kijkt ze toch met “open ogen en een open hart” naar 22 maart eerstkomend. Haar verjaardag, notabene. “Het is zo belangrijk om stil te staan. Dat zijn we wat vergeten als samenleving. Als we dat op een symbolische, rituele manier doen, kan het stilstaan betekenis krijgen, en een nieuwe richting vrijmaken voor mens, familie en samenleving”.

Al op de avond van 22 maart 2016, nog voor ze zeker wist dat haar partner (foto) overleden was, hield Verellen een wake met familie en vrienden. Die groep breidde uit met vele anderen, mensen die rechtstreeks te maken hadden met de aanslagen, of die zich betrokken voelden.

Op meer dan twintig plaatsen is intussen een ‘cirkel’ gehouden, een eenvoudige manier om in kleine groep, in een beschermde omgeving, gevoelens en gedachten te delen, van mens tot mens, “evenveel luisterend als sprekend”. Iedereen is welkom in zo’n open cirkel. Ook instellingen als de FOD mobiliteit of de VRT deden mee. “Soms komen er mensen binnen met zware, heftige emoties. Vaak gaan ze lichter buiten, of is er een sterker besef van waar het echt op aankomt in het leven. Dat is iets magisch, iets ontzettend moois. Er gebeuren kleine wonderen in de cirkels,” zegt Kristin Verellen.

Het overstijgt ook het individu. “Onderschat wordt hoeveel mensen betrokken en getroffen zijn. De aanslagen hebben een diepe deuk geslagen in de samenleving. Je kan gerust van een collectief trauma spreken,” vindt Verellen.

De samenleving is een diepe wond toegebracht en is aan het verharden. De ‘cirkels’ bieden tegengif, en hun effect deint uit als rimpels in het water, als je er een steen in gooit. Intussen is er een organisatie uit gegroeid, We have the choice, die op en rond 22 maart verschillende stille herdenkingsmomenten plant, onder meer op Zaventem, in het metrostation van Maalbeek, en in de Ravensteingalerij, waar ook foto’s van Johan Van Steen worden tentoongesteld.

Opvallend toch, hoe verschillende nabestaanden geen wrok koesteren, maar net oproepen tot verdraagzaamheid en verzoening. Twee maanden na de aanslagen hield Verellen een opmerkelijke toespraak in het koninklijk paleis: “We hebben de keuze. Of we stappen in de neerwaartse spiraal van geweld die geweld oproept. Of in de opwaartse spiraal die liefde ontketent”. Denk ook aan de veel bekeken ‘jihad van liefde’ van Mohamed el Bachiri, die zijn vrouw Loubna verloor in Brussel.

Kristin Verellen heeft het moeilijk met het woord ‘slachtoffer’. Het creëert een bepaalde perceptie, en bemoeilijkt de relatie met anderen. “Wat we met de cirkels willen doen is net uit het slachtofferschap stappen, voorbij de tweedeling slachtoffer-dader. Het is daarom soms een innerlijk gevecht om voor je eigen rechten als getroffene op te komen”.

Iets wat Verellen overigens wel doet. Ook op Europees niveau ijvert ze voor erkenning en schadevergoeding. Overheid en bijvoorbeeld verzekeringsmaatschappijen laten steken vallen. Wie getroffen werd, moet zelf de eerste stap zetten, op zoek naar hulp en ondersteuning. Minister van Justitie Geens beloofde onlangs een speciaal statuut voor de slachtoffers. Maar er blijft nog heel veel werk aan de winkel. “Als zoiets nog eens gebeurt, hoe gaan we het dan aanpakken in dit versnipperde landje?” vraagt Kristin Verellen zich af.

Een foto van de gsm van Johan Van Steen, stilgevallen op 22 maart 2016 om 9:11 in Maalbeek.