Hoe breekbaar is presidentskandidaat François Fillon?- Steven Decraene

Steven Victor Decraene is journalist bij VRT Nieuws en volgt onder andere de Franse verkiezingen.

Hoelang houdt hij dit nog vol? Het is de vraag waarmee alle Fransen sinds een week ontwaken. En de persoon in kwestie is natuurlijk François Fillon, de presidentskandidaat van de rechtse partij Les Républicains.

De inzet is hoog. Fillon zou Marine Le Pen, Benoît Hamon en Emmanuel Macron begin mei moeten verslaan voor het hoogste ambt. Maar in een mum van tijd zag Fillon zijn status kelderen van gedoodverfde winnaar tot sjoemelende politicus.

De aantijgingen over de nepjobs van zijn vrouw Penelope en zijn twee kinderen Marie en Charles hebben zijn campagne volledig gekaapt. En misschien wordt “Penelope-gate” wel de oorzaak dat hij zijn politieke carrière finaal ziet zinken.

Op campagne in de Franse Ardennen probeerde Fillon de zorgen opzij te zetten en opnieuw als een geloofwaardige kandidaat kiezers te overtuigen. Het was zijn eerste optreden tussen het gewone volk sinds de affaire losbarstte.

En hoezeer de ex-premier ook zijn best deed om het over verkiezingsthema's zoals de 35-urige werkweek te hebben, de schaduw van Penelope was nooit ver weg. Enkele heethoofden achtervolgden hem tijdens zijn bezoek op een bedrijvencentrum en riepen luidkeels "million, million", een duidelijke verwijzing naar de exuberante verloning die zijn gezinsleden opstreken voor hun al dan niet uitgevoerde opdrachten.

Het verweer van Fillon klonk bijna filosofisch: "Het is niet omdat een leugen honderd keer herhaald wordt, dat die plotseling een halve waarheid wordt."

Net die leugens en “halve waarheden” dreigen Fillon nu helemaal de das om te doen. Fillon blijft alle aantijgingen ontkennen en zegt dat zijn vrouw wel degelijk voor hem gewerkt heeft.

Jammer genoeg zei Penelope Fillon net het tegenovergestelde in een interview aan The Sunday Telegraph in 2007.

“Ik ben eigenlijk nooit zijn assistente geweest en met de communicatie hou ik me helemaal niet bezig,” vertelde Penelope. France 2 kon de hand leggen op de opnames van dat interview en zond die donderdagavond uit in het programma “Envoyé Special”. Oeps.

Het teruggevonden interview met Penelope is misschien de spreekwoordelijke druppel. Eerder pakte het satirische weekblad “Le Canard Enchainé” al uit met andere details over Penelope-gate. De Welshe vrouw van Fillon, Penelope, zou voor twee jobs als medewerkster van haar man 831.440 euro brutto ontvangen hebben. Die jobs zou Penelope ergens tussen 1988 en 2013 uitgevoerd hebben, maar niemand kan voorlopig bewijzen of ze die opdrachten wel deed.

Als parlementair medewerkster van haar man had ze geen apart e-mailadres of een parlementaire badge. Er zijn ook geen speeches, voorbereidingen of andere “papieren sporen” die haar loon zouden kunnen verklaren. Komt daarbij dat Fillon ook zijn dochter Marie en zoon Charles een tijdlang betaalde als zijn medewerkers. Officieel was dat een vergoeding voor hun hulp als advocaat, alleen bleek dat ze tijdens die periode nog studeerden. Alles samen ontving het gezin Fillon bijna 1 miljoen euro voor werk dat ze misschien niet deden. Als dat waar is: allerminst netjes en zeker geen goed uitgangspunt om later aan een bevolking financiële inspanningen te vragen.

Het gebruik is blijkbaar goed ingeburgerd in de Franse politiek. Er zijn tientallen parlementairen die familieleden engageren als hun medewerker. En volgens de richtlijnen van de Franse Assemblée kan een parlementair een welbepaald bedrag besteden om sommige opdrachten door derden te laten uitvoeren.

Die opdrachten kunnen gaan van "kleine materiële zaken regelen" tot het uitwerken van amendementen en schrijven van speeches. Toegegeven, het is een vage omschrijving en net daarom gelooft Fillon dat zijn vrouw niets te verwijten valt. Ongetwijfeld verzorgde Penelope wat pr-werk voor haar man in zijn kiesdistrict rond Sablé-sur-Sarthe, maar hoe kan je dat zwart op wit bewijzen? Het financiële parket doet een poging en speurders ondervragen daarom in een vooronderzoek zoveel mogelijk betrokkenen.

Fillon hoopt dat de vage regels over de inzet van parlementaire medewerkers zijn vel zullen redden. "Geef me twee weken tijd", vroeg hij de parlementairen van zijn partij deze week. Na twee weken beslist het parket of ze het vooronderzoek al dan niet afronden en zonder gevolg klasseren. Juridisch kan Fillon ontsnappen aan vervolging, de vraag is alleen of de rechtse kandidaat ook politiek kan overleven.

Door de affaire daalde hij in de peilingen en zelfs binnen Les Républicains kreeg zijn geloofwaardigheid een ferme knauw. In een recente opiniepeiling meent 61 procent van de Fransen dat Fillon beter de eer aan zichzelf houdt. Gespeeld en verloren, heet zoiets in de politiek.

Moeilijk in te schatten wat zwaarder weegt binnen rechtse kringen: de paniek rond hun kandidaat of de verontwaardiging dat een in hun ogen door "links" georkestreerde mediacampagne hen de zekere overwinning kost.

Enkele parlementsleden die Fillon vandaag nog steunen, beseffen dat deze aantijgingen hun kandidaat de volledige campagne hoe dan ook zal achtervolgen. Stel dat het gerecht Fillon zuivert van fraude, dan nog blijven er vragen waarom gezinsleden zulke hoge bedragen moeten ontvangen. De politicus Fillon is, zoals dat in het Frans mooi heet, "fragilisé". Breekbaar tot op het bot. Ga met die kaarten straks maar eens het televisiedebat aan met iemand als Marine Le Pen.

Op minder dan drie maanden van de presidentsverkiezingen lijkt het een gewaagde zet om je kandidaat te vervangen. Toch gaan er binnen Les Républicains almaar meer stemmen op om Fillon te dumpen en snel nog een nieuwe kandidaat voor te stellen.

De vraag is dan alleen of die persoon in de korte tijd voor de eerste ronde in april het tij voor rechts kan keren. Het feit dat plan B nog niet in actie getreden is, toont volgens enkele politicologen dat er bij rechts geen echt plan B voorhanden is.

Bovendien weet niemand hoe je elegant die nieuwe kandidaat kan lanceren. Voor nieuwe voorverkiezingen is er wellicht geen tijd meer en het politieke bureau van Les Républicains spreekt zich voorlopig niet uit over welke procedures er gevolgd moeten worden. Ondertussen tikt de klok verder.

Een andere niet te onderschatten uitdaging voor Les Républicains bestaat erin om nu wel de juiste persoon te vinden. Welke rechtse politicus kan Fillon doen vergeten? Sommigen wijzen onmiddellijk in de richting van Alain Juppé, ook een ex-premier, die zich bovendien kandidaat stelde tijdens de rechtse voorverkiezingen eind vorig jaar.

Juppé liet zelf al weten geen interesse te hebben om als een plan B opgevoerd te worden. Je kan je ook afvragen of Juppé met zijn 71 jaar echt een wissel op de toekomst is. Met tegenstanders als Emmanuel Macron (39 jaar), Benoît Hamon (49 jaar) en Marine Le Pen (48 jaar) dreigt Juppé niet alle generaties aan te spreken.

Alternatieven voor Juppé zijn mogelijk Xavier Bertrand of François Baroin. Vooral Baroin lijkt zich in de coulissen warm te lopen als een mogelijke reservekandidaat. Maar voorlopig durft niemand binnen de partij de eerste klap uit te delen aan Fillon. Het feit dat domeinnamen zoals “baroin2017.fr” al vastliggen, duidt volgens de betrokkenen niet op een duister plan achter de schermen.

Fillon is trouwens niet de enige kandidaat met “geldzorgen” tijdens de campagne. Ook de jonge Emmanuel Macron wordt beschuldigd van “creatief boekhouden”. Macron zou tijdens zijn functie als minister van Economie middelen van zijn kabinet, zo’n 120.000 tot 150.000 euro, gebruikt hebben voor campagnedoeleinden.

Als je met dat bedrag beurzen bezoekt en studiereizen plant, kan je zeggen dat zoiets nodig was in zijn functie als minister. Het is alleen moeilijk om in te schatten wanneer Macron vervelde van minister tot presidentskandidaat-in-spé. Met andere woorden, vanaf wanneer besliste Macron in zijn hoofd om zich voor te bereiden op zijn kandidatuur. Niemand, behalve Macron, kent daar het antwoord op.

En Marine Le Pen dan. Zij weigert om 300.000 euro terug te geven aan het Europees parlement nadat ze dat geld niet gebruikt heeft voor een parlementaire medewerker in het Europees parlement, maar het budget aanwendde om in Parijs partijzaken te financieren. Le Pen zou volgens sommige media zelfs een bodyguard met Europees geld betalen.

Toen een Franse journalist haar dat wilde vragen op een Parijse beurs, zetten twee bodyguards hem hardhandig weg alsof hij een lijfelijk gevaar voor de FN-kandidate vormde. Het Europees parlement besliste om Le Pen voortaan maar de helft van haar Europese salaris uit te keren.

De frontvrouw van FN laat het niet aan haar hart komen, meer nog, als het tot een rechstzaak zou komen, is ze allesbehalve van plan daar veel tijd mee te verliezen. “Ik heb niks verkeerds gedaan,” verklaarde Le Pen, “ meer nog, ik heb dat geld nooit gezien.”

De minachting die uit het antwoord sprak, echode de toon die de huidige Amerikaanse president gebruikt. Of hoe sommigen niet wakker liggen van een aantijging meer of minder. In dat opzicht is Marine Le Pen inderdaad een kopie van Donald Trump.