Tournée Minérale: wat doet een maand zonder alcohol met uw lichaam?

Alcohol is een zeer verslavende drug die zowel van de individuele gebruiker als maatschappelijk een zware tol kan eisen. Te veel alcohol verhoogt het risico op hartziekten, beroertes, leverziekten, depressies, dementie en mond-, keel-, maag-, lever- en borstkanker. Alcohol bevat ook veel calorieën, wat kan leiden tot zwaarlijvigheid met alle gezondheidsproblemen die daar dan weer bij horen.

Je hoeft niet elke dag stomdronken te worden om een risico te lopen. Vroeger lag de norm op 2 eenheden alcohol per dag voor een vrouw en 3 voor een man. Intussen zijn de adviezen aangepast naar 10 eenheden alcohol per week voor iedereen (1 eenheid komt overeen met 1 "gewoon" pintje van 25 cl, nvr). Wie meer drinkt, loopt al een verhoogd risico op de hierboven opgesomde ziektes.

Vreemd genoeg zijn er maar weinig studies gedaan naar het effect van een maand lang geen alcohol drinken. Dat stelde ook het tijdschrift New Scientist vast in 2013.  10 journalisten die zich beschouwden als "normale", "sociale" drinkers, dronken daarom 5 weken lang geen alcohol en lieten hun gezondheid testen voor en na. 4 collega's bleven gewoon doordrinken, en bij hen was er - verrassing! - geen enkel verschil voor en na.

Het tijdschrift "Health Psychology" deed in 2016 een meer uitgebreid onderzoek met 857 Britse mannen en vrouwen, maar dat spitste zich vooral toe op de vraag hoeveel mensen het zouden volhouden een maand lang niet te drinken, en wat ze zouden doen na die maand.

Bovendien is het zo goed als onmogelijk de impact van een maand onthouding te veralgemenen. Er spelen een heleboel factoren mee: leeftijd, lichaamstype, dieet, genetica, familiegeschiedenis, de hoeveelheid alcohol die je normaal drinkt en de manier waarop je dat doet. Een bepaalde hoeveelheid alcohol drinken in een weekend is bijvoorbeeld schadelijker dan diezelfde hoeveelheid spreiden over een hele week.

Hoe dan ook, deelnemers aan een alcoholvrije maand citeren het vaakst de volgende voordelen: beter slapen, verbeterde concentratie, evenwichtiger humeur, gewichtsverlies, verbeterde vertering, een betere immuniteit en een mooiere huid. Daarnaast zijn er ook nog lichamelijke effecten die gemeten moeten worden in een labo en die de deelnemers zelf dus niet kunnen opmerken.

De lever speelt een rol in meer dan 500 processen die van vitaal belang zijn bij onder meer de vertering van voedsel, het verwijderen van gifstoffen en het hormonaal evenwicht. De lever breekt ook het gif alcohol af - en maakt daarbij een nog giftiger stof aan die de gevreesde katers veroorzaakt -, maar als er meer alcohol ingenomen wordt dan de lever kan verwerken, kan die gaan vervetten.

En dat is slecht nieuws: vetophoping op de lever kan het begin zijn van schade. Het vet kan ontstekingen en tijdelijke littekenvorming (fibrose) veroorzaken. Uiteindelijk kan dat aanleiding geven tot onomkeerbare littekens die de leverstructuur beschadigen en die cirrose genoemd worden. Van de mensen die overlijden aan leverziekten, wordt meer dan een derde toegeschreven aan overdreven alcoholgebruik.

Bij de 10 journalisten van New Scientist bleek uit een echoscopie dat het vet op de lever gemiddeld met 15 procent verminderd was, en bij sommige deelnemers zelfs met 20 procent. Dat is dus goed nieuws, al blijft het de vraag hoe lang die verbetering aanhoudt als men opnieuw begint te drinken.

Een verrassende uitslag bij de proef van New Scientist was dat het niveau van glucose - een suiker - in het bloed van de deelnemers na een maand onthouding gemiddeld met 16 procent gedaald was, van 5,1 naar 4,3 millimol per liter. Het normale niveau ligt tussen 3,9 en 5,6 millimol. Een hoog suikergehalte in het bloed is een risicofactor voor diabetes.

Een medewerker van het Institute for Liver and Digestive Health aan de University College London Medical School, dat de testen voor het onderzoek verzorgde, noemde het resultaat onthutsend. "Ik denk niet dat iemand dat al ooit tevoren waargenomen heeft", verwoordde Kevin Moore het.

De glucose werd gemeten nadat de deelnemers 8 uur lang niets gegeten of gedronken hadden, buiten water. Dat stimuleert de aanmaak van het hormoon glucagon, dat glucose vrijgeeft in het bloed uit voorraden in het lichaam. Bij een gezond iemand veroorzaakt een glucosestijging in het bloed de productie van insuline. Dat zet bepaalde cellen ertoe aan om glucose uit het bloed op te nemen, zodat de hoeveelheid glucose in het bloed op een veilig niveau blijft. Type 2 diabetes ontstaat wanneer de cellen niet langer reageren op de insuline, wat leidt tot een hoge suikerspiegel in het bloed.

De daling van het glucosegehalte bij de deelnemers kan betekenen dat hun lichamen gevoeliger waren geworden aan insuline en meer glucose uit het bloed haalden, wat wijst op een betere regeling van de suiker in het bloed.

De cholesterol in het bloed daalde bij de deelnemers van New Scientist met bijna 5 procent. Een hoog cholesterolniveau verhoogt het risico op hart- en vaatziekten.

Wie te veel alcohol drinkt, kan hoge niveaus van bepaalde vetten in zijn bloed krijgen die triglyceriden genoemd worden, en die kunnen leiden tot een hoge cholesterol. Niet iedereen is er echter van overtuigd dat de daling van de cholesterol enkel te danken was aan het niet meer drinken van alcohol.

Endocrinologen wijzen erop dat cholesterolmetingen van nature al de neiging hebben om te schommelen, en mogelijk lag het niveau al wat hoger door de eindejaarsfeesten (het experiment van New Scientist vond plaats in januari, nvr). Bovendien is het meestal zo dat mensen die stoppen met drinken, ook - vaak onbewust zelfs - gezonder gaan eten en leven, wat ook tot een verlaging van de cholesterolniveaus kan leiden.

Gemiddeld verloren de deelnemers aan de proef van New Scientist ook 1,5 kilogram aan gewicht. Alcohol bevat erg veel calorieën en het leidt ook vaak nog tot de consumptie van vette voedingsmiddelen zoals kaas, salami, nootjes, chips...

Naast de louter lichamelijke effecten waren er ook nog andere. Zo rapporteerden de deelnemers dat ze beter sliepen. Ze gaven punten op een schaal van 1 tot 5, en het gemiddelde steeg van 3,9 naar 4,3. Alcohol is een kalmerend middel en kan je aanvankelijk slaperig maken, maar verstoort ook de slaapcyclus zodat je minder diepe, versterkende slaap krijgt.

Andere deelnemers aan een maand zonder alcohol gaven echter aan dat ze minder goed sliepen, omdat ze meer energie hebben en niet in slaap raken. Ook zij waren echter minder moe bij het ontwaken, en krijgen dus waarschijnlijk minder maar wel een diepere, betere slaap.

De deelnemers meldden ook dat hun concentratie verbeterd was, van 3,8 naar 4,5 op een schaal van 5. Ook andere mensen rapporteren eenzelfde effect, en ook het geheugen blijkt bij sommige onthouders te verbeteren. Veel deelnemers aan een maand zonder alcohol geven ook aan dat ze meer energie hebben en dat hun vertering vlotter loopt.

Een verklaring daarvoor ligt niet meteen voor het grijpen, maar het lijkt evident dat als de lever geen alcohol moet afbreken, hij meer reserve heeft voor zijn andere belangrijke taken zoals het omzetten van voedsel in energie, het tegengaan van infecties en het opslaan van mineralen en essentiële vitamines. Als dat efficiënter gebeurt, zullen andere lichaamsfuncties daarvan waarschijnlijk kunnen profiteren en eveneens vlotter verlopen. Bovendien verstoort alcohol ook de manier waarop het lichaam energie aanmaakt.

Het kan ook een verklaring zijn voor het feit dat veel mensen zeggen een mooiere huid te hebben, samen met het feit dat alcohol leidt tot dehydratatie. Het afscheiden van de gifstoffen vraagt veel water en dus leidt het drinken van alcohol tot uitdroging van het lichaam, en van de huid. En een droge huid ziet er niet al te best uit.

Uit de experimenten blijkt niet hoelang de gunstige effecten voortduren zodra men opnieuw begint te drinken. "Of het 15 dagen is of zes maanden, we weten het niet", zei dokter Rajiv Jalan, de hoofdarts bij het experiment van New Scientist.

Leverspecialist James Ferguson van het Queen Elizabeth Hospital Birmingham waarschuwt ook voor een boemerangeffect, zoals dat vaak vastgesteld wordt bij strenge diëten: na afloop van het dieet, of in dit geval de alcoholvrije maand, bestaat de kans dat mensen net meer gaan eten of drinken.

Dat bleek evenwel niet uit de proef van Health Psychology bij 857 Britten. Zowel 1 maand als 6 maanden na afloop van de alcoholvrije maand, bleken de deelnemers bijna allemaal minder te drinken dan voordien. Het verschil was het grootste bij de 64 procent van de deelnemers die met succes een hele maand niets gedronken hadden, maar ook bijna alle deelnemers die het niet volgehouden hadden, bleken 6 maanden later nog steeds minder te drinken dan voor de alcoholvrije maand. Slechts enkele deelnemers bleken meer te drinken.

Belangrijker dan de onmiddellijke lichamelijke en andere effecten lijkt dan ook de bewustmaking te zijn die van een alcoholvrije maand uit gaat, en het feit dat mensen gewoontes doorbreken zoals de dagelijkse glaasjes wijn voor de tv of de pintjes na het werk.

"Je vergist je lelijk als je denkt dat een maand zonder drinken je zal beschermen tegen de effecten van overdreven drinken gedurende de rest van het jaar. Het beste advies is matig drinken gedurende het jaar", zei professor Charles Bamforth van de University of California hierover in The Mirror. "Veel mensen beseffen niet dat matig drinken aanzienlijke voordelen voor de gezondheid biedt."