Schoppen de "peekes" het binnenkort tot Werelderfgoed?

Het zijn spannende dagen voor de Belgische en Nederlandse gemeenten en provincies die de afgelopen vijf jaar hebben samengewrekt aan het Unesco-nominatiedossier voor de zeven "Koloniën van Weldadigheid". Morgen dienen ze hun lijvige dossier in. Als de erfgoedorganisatie van de Verenigde Naties het licht op groen zet, dan prijken de landloperskolonies volgend jaar op de lijst met werelderfgoed, naast kleppers als de Acropolis en de belforten.

Wat maakt de Kolonies Wortel en Merksplas zo bijzonder? Samen met vijf Frederiksoord, Ommerschans, en drie andere Kolonies in Nederland, werden ze gesticht aan het begin van de negentiende eeuw gesticht, ten tijde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.

"Je kunt de landloperskolonies beschouwen als een soort binnenlandse kolonisatie", legt historicus Eric Vanhaute van de Universiteit Gent uit op Radio 1.  "Mensen die beschouwd werden als een last voor de samenleving, verhuisden naar een uitgestrekt gebied, dat ze zelf moesten ontginnen en waar ze hun bestaan moesten opbouwen."

De landloperskolonies waren een uniek sociaal experiment. Ze stonden aan de wieg van het moderne denken over armoedezorg en het geloof in de maakbaarheid van de samenleving.

Als Unesco ze erkent als Werelderfgoed, zal dat pas volgend jaar gebeuren. Een passend moment, want in 2018 zal het precies 200 jaar geleden zijn dat ze werden opgericht. Het is dan ook 25 jaar geleden dat de landloperij werd afgeschaft, omdat die als te betuttelend werd beschouwd.

Wie al wat ouder is en opgroeide in Wortel of Merksplas, heeft wel nog levendige herinneringen aan "de peekes", zoals de landlopers door de bevolking werden genoemd.

"Je groeide" op in een historische omgeving", zegt Vanhaute, zelf afkomstig van Wortel. "Er is het natuurhistorische gegeven: die enorme vlakte die daar ligt, doortrokken door rechte dreven, die al een teken waren van 200 jaar ontginning en sociaal experiment.

Aan de andere kant had je in de jaren 60 en 70 natuurlijk nog die grote gemeenschap van landlopers en vagebonden die zichtbaar waren, maar niet opgingen in het dorp. De "peekes" waren een deel van het decor. Ze werkten in Wortel, bewerkten het land, gingen naar het voetbal kijken, maar een echte integratie was er niet."

Morgen wordt het dossier ingediend bij Unesco in Parijs. Terecht, vindt Vanhaute. "Dit gaat over een sociaal-historisch experiment dat zijn voetafdruk nalaat in het landschap. Unesco-werelderfgoed moet uniek en authentiek zijn, en dat zijn de Kolonies ook. Het is echt wel een experiment dat op mondiale schaal uniek is."