Italië speelt met Europese economie - Ton van Lierop

Vanochtend om zeven uur is het referendum in Italië gestart. Beleggers kijken met spanning uit naar de uitslag. Ze vrezen dat premier Renzi verliest en zal aftreden. Dat kan grote gevolgen hebben op de beurzen en op de banken die sowieso al zwak staan.
analyse
Analyse
AFP or licensors

Ton van Lierop is VRT-journalist en coördinator van de sociaal-economische redactie van de VRT.

Winnen is het enige waar hij aan gewend is. Prijswinnaar van een quiz op zijn negentiende, regiopresident op de leeftijd van 29, burgemeester van zijn geboortestad Florence toen hij 34 was en regeringsleider met 39: de Italiaanse premier Matteo Renzi lijkt geboren met een gouden lepel in de mond.

Als hij echter zondag zijn eerste echte nederlaag lijdt, is hij niet de enige verliezer. Met een afwijzen van Renzi´s referendumvoorstellen door de Italiaanse kiezer verliest ook de economie. De eurozone voorop.

Alles of niets

De Italiaanse Tony Blair heeft hoog ingezet. De jonge sociaal-democratische premier wil een einde maken aan de traditionele politieke instabiliteit in Italië en legt de kiezer een grote grondwetswijziging voor.

Via een referendum mogen de Italianen ermee instemmen of zij onder meer de Senaat, de tweede en kleinere kamer van de volksvertegenwoordiging, minder macht willen geven. Dat zou de besluitvorming in Italië namelijk versnellen.

Daarnaast voorziet de grondwetswijziging ook in een zetelbonus voor de grootste partij bij een verkiezing, om eenvoudiger een meerderheid in het parlement te krijgen. Zonder instabiele coalities met veel partijen.

Veel Italianen twijfelen daarover, maar om zijn wil door te drukken, heeft de winnaar Renzi daar zijn politieke lot aan verbonden. Meermaals heeft hij gezegd dat hij aftreedt als de kiezer de grondwetswijziging zondag in de prullenbak gooit.

Beppe Grillo

Daarin schuilt nu juist naast het politieke ook het economische gevaar. Als Renzi zou vertrekken, is het uiterst onzeker wie of wat voor hem in de plaats komt. De jonge premier voert nu een centrum-linkse coalitie aan, met naast zijn Democratische Partij (PD) ook een gematigde afsplitsing van vroegere Berlusconi-getrouwen en enkele andere kleine spelers. Deze coalitie heeft tot nader order het vertrouwen van grote beleggers.

In de peilingen – voor wat die heden ten dage nog waard zijn – zit de Vijf-Sterrenbeweging (M5S) van de vroegere vermeende televisiekomiek Beppe Grillo de regering echter op de hielen. De M5S van Grillo is een links- en rechts-anarchistisch bont allegaartje, dat vooral stem geeft aan de anti-politieke gevoelens, die overal in Europa en het westen de kop op steken.

Beurzen

Beleggers namen de afgelopen week al een voorschot op een mogelijk negatieve uitkomst. Peilingen geven ook aan dat de anti-politieke ´foert-stem´ van de Italiaan inderdaad het referendum afwijst. Daarnaast zijn er ook tegenstanders van de grondwetswijziging, die niet alleen de politieke elite dwars willen zitten, maar ook legitieme juridische bezwaren zien tegen de voorstellen.

De beurzen kleurden zeker het begin van de afgelopen week rood. De kans is echter minder groot dat zij na het referendum weer opveren, zoals wel gebeurde na de overwinningstoespraak van Donald Trump in de Verenigde Staten. Daar vreesden de financiële markten ook voor zwaar weer onder Trump, maar na als kalmerende ervaren woorden van ´The Donald´ veerden de beurzen weer snel op.

Interne conflicten

Als na een aftreden van Renzi er verkiezingen komen met de inmiddels zwaar verbitterde Grillo als winnaar zou dat slecht nieuws kunnen inhouden voor de politieke stabiliteit in Italië. Even als voorbeeld: Grillo´s partij levert inmiddels de burgemeesters in een aantal grote steden, waaronder Rome. Daar lijkt de M5S-beweging, die vooral online wil besturen, vooral ten onder te gaan aan interne conflicten.

Grillo wil bovendien een referendum organiseren over verdere Italiaanse deelname aan de eenheidsmunt, hoewel dat wettelijk niet mogelijk is. Politieke pressie van Grillo zal echter de munt en het economische beleid van Italië verder onder druk zetten.

Als markten ergens niet van houden, is het instabiliteit, zoals zij vrezen met Grillo. Alleen al gevoelens van instabiliteit zetten meteen de obligatiemarkten onder druk, met andere woorden: staatsleningen stijgen in prijs. België kan daar na een redelijk recente periode van politieke onzekerheid over meepraten.

Oudste bank

Dit alles zet forse druk op de Italiaanse banken, waarvan er enkele grote ook al zwaar ondergekapitaliseerd zijn. Banken in nood, die nu al zo´n beetje aan het bungelen zijn, zoals UniCredit of de Banca Monte dei Paschi di Siena (de oudste bankinstelling ter wereld), moeten dan bij de overheid aankloppen voor noodkredieten.

De al torenhoge Italiaanse staatsschuld van ruim 132 procent (cijfer van 2014) zou daardoor alleen maar meer oplopen. En dat zet dan op zijn beurt ook de euro ook weer onder druk. “Want Italië is ook weer te groot om failliet te laten gaan”, zoals prof. Michele Chang, hoogleraar politieke economie aan het Europacolllege in Brugge zei in het VRT-programma De Vrije Markt.

“In het ergste geval kan dat leiden tot een run op de euro.” Problemen in Italië maken de euro met andere woorden tamelijk wankel en dus veel lager in waarde.

Chang verwacht overigens niet dat het echt zover zal komen. “Veel beleggers hebben hun verlies al genomen, maar we zien wel dat referenda, zoals eerder in Groot-Brittannië en Nederland, niet meer alleen gaan over de inhoud (het EU-lidmaatschap, een Europees akkoord met Oekraîne), maar vooral om de politici eens dwars te zitten. Daarom is het risico op verlies van Renzi ook zo groot. En dat betekent hoe dan ook veel onzekerheid.”

Eenheidsmarkt

Ook bij een mogelijke winst van Renzi is de kou niet uit de lucht. De premier kan daardoor aanblijven of organiseert misschien nieuwe verkiezingen, die hij wel zou kunnen winnen. Met als bonus zijn extra zetels.

Daarmee is wel de kiem gezaaid voor een nieuw systeem, dat bij een daarop volgende verkiezing even makkelijk Grillo of andere als minder stabiel ervaren politici aan de macht kan brengen. Met dus opnieuw grote risico´s voor de al zwakke Italiaanse banken, die dus zonder stevige structurele maatregelen te weinig reserve hebben voor de lange toekomst.

In een Europese Unie, waarbij lidstaten inmiddels zo sterk aan elkaar verbonden zijn (zoals ook eurosceptische Britten nu ervaren), leidt een probleem in een grote lidstaat ook weer tot instabiliteit of economische druk in andere lidstaten. De hoge inzet van Renzi kan dus ook leiden tot grote gevolgen in de rest van Europa.

Hoe nationaal geïnspireerd de keuze van de Italiaanse kiezer zondag ook zal zijn: in een eenheidsmarkt met een eenheidsmunt zijn er altijd internationale effecten. Het kan geen kwaad om maandag even te kijken hoe de beurzen de uitslag zullen verteren.

Meest gelezen