Laat een robot uw belasting betalen - Maus/Vanderborght

Michel Maus is hoogleraar ficaal recht aan de VUB en Bram  Vanderborght is hoogleraar robotwetenschappen.

De Waalse minister van Begroting, Christophe Lacroix (PS), heeft het gedurfd een nieuwe taks voor te stellen, de “robottaks”. Velen reageerden dat dit het meest idiote begrotingsvoorstel van 2016 is en dat we daarmee enkel maar onze tijd verkwisten.

Een nieuwe belasting voorstellen in een land waar de belastingdruk reeds gigantisch hoog is, il faut le faire. Anderzijds kunnen we er niet om heen dat de aankomende robotisering en automatisering een gigantische impact op ons leven, economie en onze jobs zal hebben.

Robots lijken gegeerd door werkgevers: ze hoeven niet op pensioen, toch niet betaald, ze staken niet, morren niet bij overuren of nachtwerk en hebben geen vakbond achter zich. Maar waarom moet bijvoorbeeld een kelner een deel van zijn loon afstaan aan de fiscus en de RSZ en een robot die dezelfde arbeid levert helemaal niet.

Dit is wel een realistisch toekomstbeeld, zodat we wel zullen moeten nadenken en hoe we deze robotwerknemers onderdeel kunnen maken van een eerlijk belastingsysteem.

Er is al veel inkt gevloeid hoeveel jobs gaan sneuvelen door robots en de angst zit er bij velen goed in. Toen Ned Lutt in de 18de eeuw weefmachines kapotsloeg als reactie tegen de opkomende industrialisering, zijn de Luddieten als sociale beweging zich blijven verzetten tegen de industriële en technologische vooruitgang.

Terwijl deze machines wel goedkopere producten maakten zodat nieuwe producten en diensten konden ontstaan, toeliet de werkweek te verkorten en sociale maatregelen als gezondheidszorg en werkloosheidsuitkeringen ingevoerd konden worden.

Ook van de nieuwe generatie technologieën moeten we trachten van de vloek een zegen te maken voor onze maatschappelijke en economische uitdagingen, maar dan moeten we dat wel weloverwogen doen.

Maar al te gauw denkt men dat handenarbeid eenvoudig te vervangen zijn door robots. Triviale taken voor een mens, zijn paradoxaal heel moeilijk voor een robot.

En wat moeilijk is voor een mens, is vaak eenvoudig voor een robot of computersysteem. Het is niet ondenkbaar meer dat taxichauffeurs en truckchauffeurs gaan vervangen worden door zelfrijdende voertuigen.

Experts vermoeden echter dat vooral de routine kantoorklussen geautomatiseerd zullen worden: callcenters beantwoorden hun klanten reeds met computers, robots zijn al een tijdje actief op de beurs, de bank en verzekeringssector liggen onder druk, regels toepassen zoals een boekhouder doet, is ook vaak te vervangen tot zelfs managementbeslissingen en dokters helpen diagnoses te stellen. 

Dus men vreest vooral voor de jobs van de middenklasse. Door verdere automatisering en robotisering gaat de productiviteit in verschillende sectoren stijgen, terwijl dat voor andere sectoren veel minder het geval gaat zijn, of maatschappelijk niet gewenst.

Willen we gaan naar klassen met 100 leerlingen, waar een robot de les komt spellen. Ook in de zorg gaat de belangrijkste taak nog steeds naar mensen gaan, weliswaar bijgestaan door robots om hun arbeid te verlichten.

We zullen dus moeten werken aan mechanismen om de welvaart gecreëerd door robots gans de maatschappij ten goede te laten komen.

Maar deze technologische vooruitgang zal ook huidige jobs kosten. En jobverlies zorgt ook voor een verlies aan fiscale inkomsten maar vooral ook aan sociale zekerheidsbijdragen. Een vennootschap die robots inzet in plaats van mensen zal kosten besparen en dus meer winst maken die belast wordt in de vennootschapsbelasting en die is sowieso lager dan de personenbelasting op het loon van de werknemer.

Maar waar het vooral om draait zijn de sociale zekerheidsbijdragen. Die slaan in hoofdzaak op arbeid. Als die arbeid wordt vervangen door robots, dan zal dit een zware impact hebben op de financiering van de sociale zekerheid.

De overheid doet er goed aan hierop toekomstgericht te anticiperen, maar dat is momenteel helemaal niet het geval. Merkwaardig genoeg is het niet de federale overheid, maar zijn het wel de gemeenten die onbewust het verst staan in deze revolutie.

Dit is het gevolg van het feit dat gemeenten het wettelijk verbod hebben om het inkomen te belasten, en zij dus op zoeken moeten gaan naar alternatieve fiscale financieringsbronnen. De gemeenten hebben die alternatieve belastingen ook gevonden.

Heel wat gemeenten hebben een belasting op drijfkracht, dat is een belasting op motoren berekend per kilowatt. Akkoord het is geen belasting op rekenkracht berekend per Gflops, maar wat is niet is kan nog komen.

Ook een belasting op prestaties is heel populair bij onze gemeenten hetgeen hen toelaat om bijvoorbeeld het aanbieden van toeristische logies via internetplatformen zoals AirBnB of taxibedrijven zoals Uber te gaan belasten.

Met de onvermijdelijke robotisering van de economie zal ook de federale overheid gedwongen worden hierover na te denken. Misschien moeten we wel teruggaan naar het oude Rome waar de Romeinen hun slaven taxeerden maar niet hun arbeid.

Vandaag moeten we er misschien ook voor gaan zorgen dat de moderne slaven - robot is immers het Tsjechische woord voor slaaf – eveneens hun bijdrage leveren. Na het internet of things gaan we onvermijdelijk ook de taxation of things moeten ondergaan.