Als woede wint, verliest iedereen - Mark Van de Voorde
Mark Van de Voorde is nu onafhankelijk publicist. Hij was raadgever communicatie van twee christendemocratische premiers en heeft dus ervaring met verkiezingscampagnes.
Amerika heeft uiteindelijk niet het zekere voor het onzekere gekozen, Hillary Clinton die ervaring in de politiek breeduit op haar CV heeft staan. Amerika heeft uit wilde woede gestemd voor een outsider. Trump heeft in onze ogen niet de ervaring om president te zijn van 's werelds machtigste land, niet het karakter om bevelhebber te zijn van het 's werelds sterkste leger en niet het temperament om de hand boven de nucleaire knop te houden. Wij houden ons hart vast. Amerika dan niet?
Zou men in het Witte Huis echt een man gewild hebben die verkiezingsuitslagen enkel aanvaardt als hij wint, die de belastingen voor de rijksten wil verminderen maar door protectionisme de prijzen van het levensonderhoud voor de armen verhoogt, die bewondering heeft voor Poetin en het optreden van het Chinese leger op het Tienanmenplein geweldig vond (in 1989 werd studentenprotest in Beijing bloedig neergeslagen, met misschien wel drieduizend doden)?
Men heeft minder voor Trump dan tegen dé politiek gestemd. De verkiezingen waren één groot boegeroep. Daarom gaf Amerika de voorkeur aan een ongeleid projectiel met veel geld van dubieuze oorsprong en met de branie van een bruut.
Houden de Amerikanen dan niet hun hart vast? Misschien wel en toch hebben ze zich wetens en willens laten verleiden door een populist, want de boel moest op de schop.
In het Amerikaanse tweepartijenland verlopen verkiezingen vaker bitsig en is de natie altijd erg verdeeld geweest. Maar na het aantreden van een nieuwe president schaart men zich achter de vlag van de Union.
Deze keer niet. Met zijn campagne vol haat en wraak heeft Donald Trump niet alleen de verkiezingen gewonnen maar bovenal het land verdeeld. Het resultaat is een verscheurde natie.
Trump heeft in zekere zin een tweede Burgeroorlog ontketend. Geen burgeroorlog tussen Noord en Zuid, zoals de eerste Burgeroorlog (de Secessieoorlog van 1861-1865 waarin de zuidelijke staten de wapens opnamen tegen de noordelijke staten), maar een oorlog tussen burgers over de hele natie.
Niet een oorlog met militair geweld, maar een met verbaal geweld. Merkwaardigerwijze (of niet?) over dezelfde thema's: voor Washington of tegen Washington, vrijhandel of protectionisme, gelijkwaardigheid of racisme (nu emigratie, in de Secessieoorlog slavernij).
Dat is niet het werk van Donald Trump alleen. Hem zijn Sarah Palin, de Tea Party en bovenal de sociale media en de talk radio's voorgegaan. Trump raapte de haat en de rancune op die breeduit was gezaaid, en zette ze bottend in de verkoop. Hij maakte gebruik van het ongenoegen bij de blanke arbeidersklasse.
Het klinkt bizar dat een man die bulkt van geld en arrogantie en die zijn eigen personeel uitbuit en liever goederen bestelt bij Chinese dan bij Amerikaanse bedrijven, de vernederde blue collars weet op te jutten.
Kluts vernedering met nostalgie en je krijgt een omelet die velen lusten. Dat is wat Trump heeft gedaan met zijn slogan Make America great again. Again (opnieuw) is het kernwoord: dat betekent immers dat Amerika niet meer groot is, maar het ooit was. Vernedering en nostalgie zijn de basisingrediënten uit de trukendoos van alle populisten.
Als je de toekomst voorstelt als een terugkeer naar een verleden, haal je de angstigen binnen je verhaal. Mensen houden niet van verandering, tenzij die verandering een terugkeer kan zijn naar een verloren paradijs (dat natuurlijk nooit heeft bestaan, ook in de USA niet).
Mensen zijn bang van vooruit dromende utopieën, maar niet van achterom kijkende utopieën. Die bouwen immers op iets wat zou hebben bestaan (al is het helemaal ingebeeld).
Een superrijke tycoon met een omgekeerde utopie komt, hoe bizar ook, realistisch over bij angstige en boze mensen: hij lijkt immers een product van dat utopisch verleden waar ze nostalgie naar hebben. Hij heeft het gehaald, hij zal er dus voor zorgen dat ook zij het halen. Hij belooft hun zogezegd de toekomst van zijn eigen verleden.
Trump heeft niet alleen ingespeeld op de vernedering, maar ook op de woede. Dat deed hij niet alleen door tegenstander Clinton en met haar heel Washington aan te vallen. Hij haalde twee wapens boven: flagrante leugens blijven herhalen en de woede ook op zichzelf richten.
Leugens worden altijd waarheid, als je ze vele keren herhaalt. Eenmaal een menigte woedend is gemaakt, kun je ze alles wijsmaken. Factchecks overtuigen haar niet van het tegendeel. Integendeel, ze maken de menigte nog woedender.
Net op dat moment haalde Trump zijn tweede wapen boven: hij haalde zich de woede op de hals door vrouwen, latino's, zwarten, Mexicanen, moslims, veteranen en nog anderen te vernederen. Dat zou meteen zijn politieke dood hebben moeten betekenen, zou je denken.
Maar zo werkt het niet in een wantrouwige samenleving. Wil je scoren, moet je ook woede opwekken die op jou is gericht (dat doen ook Wilders, Le Pen en consorten). Zo toon je dat je belangrijk bent en de guts hebt om tegen de stroom in te gaan.
Het liep bij Trump bijna fout, want je moet op tijd kunnen stoppen. Dat kon Trump niet. En toch heeft hij gewonnen, omdat de samenleving tolde. Het verlies is echter groter dan de winst: Amerika is een verscheurde natie, de wereld een minder veilige plek en de toekomst erg onzeker. Als woede wint, verliest immers iedereen.