Magnette: Durft hij of durft hij niet? - Leen De Witte

Leen De Witte is VRT-journalist gespecialiseerd in buitenland en vooral de Europese Unie.

Ondanks de loodzware druk uit binnen- en buitenland plooit de Waalse minister-president Magnette niet. Wallonië zal het vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en Canada niet ondertekenen voor vrijdag, een deadline die het opgelegd kreeg door de Europese commissaris voor handel Cecilia Malmström.

Tegen dan moeten de Canadese vrienden wel stilaan weten of ze een vliegtuigticket moeten kopen naar Brussel of niet, zei Malmström. Want de officiële ondertekening van dat CETA-akkoord – voluit Comprehensive Economic Trade Agreement – staat voor volgende donderdag gepland, op een EU-Canadatop in Brussel.

Dat het zover komt, heeft Magnette zo goed als uitgesloten. Hij zei het met zoveel woorden: "We kunnen niet tekenen voor vrijdag, dat is niet redelijk. We moeten de dingen duidelijk kunnen zeggen." Al wordt in diplomatieke kringen al gefluisterd dat maandag de echte deadline is. Als er dan geen akkoord is, komt de Canadese premier Trudeau effectief niet naar Brussel.

Het zou redelijk zijn om de top uit te stellen, vindt Magnette. Hij wil er zelfs geen nieuwe datum op plakken, maar pleit ervoor de onderhandelingen te heropenen om in de komende weken en misschien zelfs maanden een antwoord te vinden op alle nog openstaande vragen.

Een begrijpelijke reactie gezien er door het felle Waalse verzet al heel wat toegevingen en aanvullingen gebeurd zijn de voorbije dagen. Er is dus nog marge om verder te discussiëren en het akkoord op punt te stellen, interpreteert Magnette. Voor diplomaten is het de ergste nachtmerrie: na 7 jaar onderhandelen en 2 jaar nadat de tekst al in zijn ruwe vorm ondertekend werd, de onderhandelingen heropstarten, is de doos van Pandora openen.

Het grootste struikelblok was het systeem van arbitrage tussen bedrijven en overheden, waardoor bedrijven via private rechtbanken een staat kunnen aanvallen wegens zijn wetgeving.

Die rechtbanken zijn intussen openbaar geworden, maar er zijn nog altijd niet genoeg garanties, vindt Magnette. Hij is bang voor schadeclaims die bedrijven bij zo’n rechtbank zouden indienen omdat overheden daardoor misschien terughoudend zouden zijn om nieuwe wetgeving in te voeren, net uit schrik voor zo’n claim.

Daarnaast zijn er onder meer grote vraagtekens bij de impact die CETA op de landbouwsector zal hebben.

De Europese commissie zet alles op alles om die vragen te beantwoorden en stuurde eerder al een interpretatieve tekst uit, als aanvulling op het eigenlijke handelsakkoord. Daarin komt het naar eigen zeggen tegemoet aan de vragen en problemen van onder meer Wallonië.

Maar de voorbije handelsraad van de 28 bevoegde ministers van de EU leverde nog meer toegevingen op. Aan Duitsland onder meer, dat garanties wilde na een voorlopige uitspraak van het grondwettelijk hof in Karlsruhe. Dat oordeelde dat er voorlopig niet voldoende aanwijzingen zijn dat CETA een bedreiging vormt voor het democratische proces. Maar de uitspraak ten gronde moet nog volgen.

Er is nu een clausule ingevoerd dat zegt dat de voorlopige inwerkingtreding van het verdrag wordt stopgezet na een vonnis van een grondwettelijk hof of in de loop van het ratificatieproces. Dus elk regionaal parlement heeft uiteindelijk het laatste woord over CETA; niet onbelangrijk voor Wallonië.

Belangrijke aanpassingen, geeft Magnette toe. Hij kreeg ook de garantie dat lokale overheden niet gedwongen kunnen worden om openbare diensten te privatiseren.

Maar zegt hij: wat stelt het verdrag nog voor als er zoveel aanvullingen kunnen gebeuren in de eindsprint? Waarom zetten we het proces dan niet even stop om het hele akkoord beter te maken in plaats van genoegen te nemen met oplapwerk en misschien een kat in een zak te kopen?

De Waalse druk werkt en zet de deur verder open om het hele akkoord tot in de puntjes af te werken, aldus Magnette.

Het feit dat Wallonië nu het mes op de keel gezet krijgt, zint Magnette allerminst. Meermaals benadrukte hij al dat hij de eerste Waalse bezwaren ruim een jaar geleden – op 4 oktober 2015 – overmaakte aan de Europese Commissie.

Grondige bezwaren, zei hij, al blijft de commissie volhouden dat ze niet precies weten wat de Walen nu willen. Zes maanden later volgde de resolutie van het Waalse parlement, na een grondig debat. Ook het parlement van de Franse gemeenschap hield een debat over het handelsverdrag omdat de parlementsleden vragen kregen van de bevolking, CETA echt leeft bij de burgers.

Zij hebben hun taak politiek ernstig genomen, en dat ze nu weggezet worden als dwarsliggers, is voor veel Waalse parlementsleden olie op het vuur. De houding van de commissie was te lang: jullie hebben het niet begrepen, we zullen het eens komen uitleggen, zegt Magnette. "Ze lijken nu pas door te hebben dat het menens is." En dat heeft de strijdvaardigheid alleen maar vergroot.

Dat Wallonië als deelstaatparlement maar een fractie van de Europese bevolking vertegenwoordigt en toch bij machte is om een vrijhandelsakkoord voor de hele Europese Unie neer te sabelen, roept vragen op.

Handel is immers een exclusief Europese bevoegdheid, de nationale overheden hebben die afgestaan aan de EU. Dat de parlementen dan toch hun goedkeuring moeten geven, heeft te maken met de aard van het akkoord.

CETA is een gemengd handelsakkoord: het gaat niet alleen over invoerheffingen en investeringen maar ook over hoe investeringen beschermd kunnen worden en dat laatste blijft een bevoegdheid van de lidstaten.

Commissievoorzitter Juncker zei in het begin van de zomer dat de nationale parlementen zich dan ook maar moesten uitspreken over het handelsverdrag, op vraag van onder meer Duitsland en in een poging om de eurosceptici de mond te snoeren en het proces transparanter te maken.

Die strategie heeft gewerkt in die zin dat – om het met de woorden van minister van Buitenlandse Zaken Reynders te zeggen – 27,5 lidstaten instemmen met CETA. Maar die halve lidstaat niet en dat heeft verregaande gevolgen voor de hele unie.

Een politieke geste die misschien tot te veel democratie geleid heeft. Want zonder Waalse goedkeuring komt er ook geen verdrag tussen Canada en de Europese Unie. In ons land is er immers de afspraak dat de deelstaten mee stemmen over domeinen waarvoor zij bevoegd zijn.

In eerste instantie wordt CETA goedgekeurd door de Europese raad en het parlement, daarna kan de eerste voorlopige fase in werking treden. Dat gaat dan onder meer over het opheffen van invoerrechten maar niet over de betwiste arbitrage.

Daarna moet het verdrag in elk land van de EU voorgelegd worden aan de parlementen. Dat proces kan jaren duren en stemt een van die parlementen tegen, dan is het hele verdrag van de baan en moet de voorlopige inwerkingtreding stopgezet worden.

Magnette benadrukt het keer op keer. Zijn onverzettelijkheid is geen politiek spel, de Canadezen zijn zijn vrienden, hij is niet per definitie gekant tegen handelsverdragen. Hij laat zich niet opjagen door de linkse PVDA/PTB, die in Wallonië steeds meer kiezers aanspreekt.

Hij lijkt wel te beseffen dat hij met vuur speelt, maar zegt dat je in de politiek niet mag inbinden op bepaalde principes. "Het kan niet dat je bedreigd wordt en je daardoor gewonnen moet geven."

Het feit dat de PS federaal in de oppositie zit, speelt zeker een rol. Het plaatst premier Michel ook in een moeilijk parket om als liberale regeringsleider te moeten zeggen dat zijn land niet bij machte is om een vrijhandelsakkoord met Canada te ondertekenen.

Terwijl de handtekening voor het onderhandelingsmandaat voor CETA in 2009 door toenmalig PS-premier Di Rupo gezet werd, is hij is nu een van de grootste tegenstanders van CETA. Hij hoeft niet meer de verzoenende premier te zijn en kan Magnette het veld in sturen.

Het blijft spannend tot het einde. Er wordt druk onderhandeld en terwijl diplomaten en de commissie er nog hoop blijven in hebben dat Wallonië z’n kar keert, lijkt Magnette zich steeds meer onverzettelijk op te stellen.

Er komen nieuwe teksten, die hij ook zal voorleggen aan zijn parlement, maar of dat allemaal rond geraakt voor vrijdag, lijkt weinig waarschijnlijk, herhaalt hij.

Hij voelt een momentum maar staat intussen wel geïsoleerd omdat alle andere sociaal-democratische leiders in Europa zich wel achter CETA scharen. De vraag is welke prijs hij daarvoor zal betalen.

Minister Reynders liet al duidelijk verstaan dat een Waals ‘njet’ verregaande gevolgen kan hebben voor de positie van ons land in de Unie. "Wij zijn nog nooit de geïsoleerde lidstaat geweest en hebben altijd gezegd dat één land de Europese Unie niet mag blokkeren."

En ook al zijn het de commissie, Magnette en Reynders die onderhandelen, er wacht premier Michel een moeilijke confrontatie met zijn collega’s op de top in Brussel.