Over de bijbel, Adam en Eva en de "big bang"-theorie - Jürgen Mettepenningen

Jürgen Mettepenningen is theoloog, verbonden aan de Onderzoekseenheid Geschiedenis van Kerk en Theologie van de Katholieke Universiteit in Leuven.

20 juni 2016: vijftig jaar geleden overleed Georges Lemaître, de Belg die bekend staat als de uitvinder van de "big bang"-theorie: het universum is ontstaan vanuit een oeratoom dat uiteen is gespat, waarna alles evolueerde zoals het is geëvolueerd. Albert Einstein had groot respect voor Lemaître, een respect waardoor de bescheiden man zelf meer bekendheid ging genieten. Zijn betekenis gaat echter verder dan de oerknal – zijn denken bevat een onderscheidingsvermogen waar vandaag nood aan is.

Minder bekend en beklemtoond over Georges Lemaître is dat hij priester was. Hola, wacht eens even: een rooms-katholieke priester die een theorie uitwerkte over de oerknal?! En die daarvoor niet door Rome veroordeeld werd?! Meer zelfs: hij werd in 1960 voorzitter van de Pauselijke Academie voor Wetenschappen! Toch wel wat verwonderlijk, want sloeg de oerknaltheorie het geloof in de schepping niet aan diggelen? Neen, zo stelde Lemaître.

Geloof is geloof en wetenschap is wetenschap. Beide zijn van groot belang in het leven, maar elk vanop hun eigen plaats. Dat betekent bijvoorbeeld dat er geen wetenschappelijke verklaringen gezocht moeten worden in heilige schriften. 

Op dat vlak zet de joods-christelijke bijbel reeds op de eerste twee bladzijden de zaken op scherp: op de eerste bladzijde lezen we het verhaal van de schepping van de wereld in zes dagen waarbij God op de zevende dag uitrust, en op de volgende bladzijde volgt meteen een ander scheppingsverhaal, dat met Adam en Eva.

Met een wetenschappelijke bril op ziet de Bijbel er voor de lezer reeds van bij het begin uit als onzin waarbij men zichzelf tegenspreekt. Het gaat in de bijbel dan ook niet over wetenschappelijke verklaringen, maar over geloof en zingeving. Er zitten zeer zeker historische zaken in de bijbel, maar de waarheid van deze geloofsbibliotheek zit op geloofsniveau! Te geloven of niet dus, punt.

Waar wetenschap wil duiden en verduidelijken, begeleiden religies en levensbeschouwingen mensen in het omgaan met levensvragen. Daarbij hanteert elk een andere taal, een ander jargon. Het is dus compleet zinloos om een religie als centrale regulator van wetenschap te zien, net zoals het compleet zinloos is te menen dat alle heil – zeker het ultieme heil – van de wetenschap kan komen.

Lemaître besefte dit. Zijn theorie weerlegde niet zijn geloof in de Schepper maar verklaarde eenvoudigweg – nou ja, eenvoudig? – op wetenschappelijke wijze het ontstaan van de wereld. Beide zaken sluiten elkaar niet uit! Geloof en wetenschap staan allebei ten dienste van de mens en diens welzijn.

Ze geven elkaar best alle ruimte opdat de mens zich ten volle kan ontplooien. Die dienstbaarheid van beide kan maar gegarandeerd worden wanneer de logica van elk van beide ten volle gerespecteerd wordt. Dat was een nagel waar Lemaître op bleef kloppen.

Vandaag is de nagel van Lemaître actueler dan ooit. En het heeft niet alleen betrekking op christendom en kerk, noch op louter wetenschap. Het gaat in het algemeen over de logica der dingen en over het onderscheid ertussen.

Neem nu bijvoorbeeld de scheiding van levensbeschouwing en politiek. Klassiek heet dit de scheiding van kerk en staat, al bedoelen we met kerk al een poos heel wat meer dan louter de rooms-katholieke kerk.

Maar goed, laten we niettemin het taalgebruik even overnemen van het evangelie: "Geef aan God wat God toekomt, geef aan de keizer wat de keizer toekomt". Maak van God geen keizer, en maak van de keizer geen godheid, daar komt het op neer. Elk zijn plaats, zijn eigenheid.

De tijd is in het Westen voorbij dat een religie de maatschappij ordent en domineert. Maar religie heeft spreekrecht, mag ten volle gebruik maken van de publieke ruimte en de vrije meningsuiting, mag zich manifesteren, zelfs al nemen mensen aanstoot tegen bepaalde standpunten en oproepen. 

Zolang een gezonde mensvisie gediend wordt en het wettelijk kader gerespecteerd wordt, heeft een religie alle vrijheid om haar beschouwingen bij het leven – levensbeschouwing – te beleven en te uiten.

Wellicht zou Georges Lemaître goed overeengekomen zijn met paus Franciscus, die als jezuïet een wijs onderscheidingsvermogen promoot. Geef alles de plaats die het toekomt: geloof, wetenschap en leven. En laat die drie elkaar ten goede versterken. De rol van het onderscheidingsvermogen is daarbij vandaag van groot belang. Want wie die rol niet erkent, valt uit zijn rol en riskeert aanleiding te geven tot een andersoortige big bang…