Warme lente nog heter dan bonden verwachtten? - Ton van Lierop

Ton van Lierop is coördinator van de sociaal-economische redactie van de VRT. Hij verzorgt ook "De Vrije Markt", het sociaal - economische programma op Eén.

De terminologie is niet helemaal nieuw. In 2011 spraken de bonden al over een warme lente, uit onvrede over de plannen van de toenmalige regering-Leterme. De regering-Michel heeft het voorjaarsvuur bij de vakorganisaties alleen maar hoger doen oplaaien.

Na hevige demonstraties en stakingen, kort na het aantreden van Michel, spraken de bonden opnieuw over een warme lente. Met cipiers, die zwaar door het lint gaan, en spontaan stakend spoorpersoneel, is het voorjaar zelfs heter dan de bonden zelf verwachtten. Met een mooie splitsing langs de taalgrens als kers op de taart.

"De stemming is hier geladen, heet zelfs", zei voorzitter Michel Meyer van de Waalse socialistische overheidsbond CGSP donderdag. Hij klonk zelf bijna wanhopig, maar liet nadrukkelijk weten dat het zijn leden teveel wordt. De bond heeft daarom vanaf komende dinsdag een staking aangekondigd. "Hoe lang die gaat duren? Dat hangt van de verschillende sectoren af, maar het zit de mensen verschrikkelijk hoog."

De bonden hebben natuurlijk altijd al te maken gehad met spontane stakingen, maar de verbetenheid en lengte van de acties van de cipiers moet zelfs de meest doorwinterde vakbondsbonzen hebben verrast. Het is zeker niet nieuw, maar het valt opnieuw wel op dat vooral aan Franstalige kant de woede en de actiebereidheid stukken groter is. Het communautair spook verschijnt ook aan de vakbonden.

Ter vergelijking: de Vlaamse socialistische overheidsbond (ACOD) roept niet op om dinsdag het werk neer te leggen. Wel zijn leden die dan in Gent willen manifesteren gedekt door een stakingsaanzegging. Ook bij de grote betoging, die dinsdag door Brussel trok, viel het op

Vlaams voorman Luc Piens van de christelijke spoorbond ACV Transcom roept niet op tot een staking, de Franstalige socialistische bond wel. Na veel vijven en zessen wil de socialistische Vlaamse spoorbond uiteindelijk dinsdag ook staken.De Vlaamse cipiers staken niet; de Franstalige cipiers breken het kabinet van minister van Justitie Koen Geens (CD&V) zowat af.

ACV-voorzitter Marc Leemans verklaart de veel militanter houding in Wallonië ook uit de regeringssamenstelling. De regering-Michel heeft in Wallonië minder ruggensteun, met alleen de MR als Franstalige coalitiepartner.

Waar CGSP-voorman Meyer al bijna verbaasd is over de grote actiebereidheid van zijn leden, lijkt het over de hele linie soms wel dat zeker in Wallonië de bonden hun achterban moeilijk in bedwang kunnen houden. Van huis uit hebben de rode bonden een bloedband met de socialistische partijen, maar onder de leden en militanten wint extreem-links snel terrein.

Bij de start van de betoging afgelopen dinsdag aan het Brusselse Noord-station riep een militante van de Partij van de Arbeid (PvdA )vanaf een podium alle "werkers" toe dat haar partij volledig aan hun zijde staat. Leden van de partij proberen sleutelposities in de vakbonden te veroveren.

Onder de cipiers in Sint-Gillis mengen zich militanten van de Waalse tegenhanger PTB. PvdA-voorzitter Peter Mertens ontkent overigens bij hoog en laag verdeeldheid te willen zaaien in vakbondskring, wat ook de Parti Socialiste hem verwijt.

Het fenomeen is ook te zien in omringende landen. In Nederland kalft de aanhang van de daar veel gematigder sociaal-democratische Partij van de Arbeid onder leden van de socialistische vakcentrale FNV af. In de plaats krijgt de FNV te maken met leden van de in Nederland juist extreem-linkse Socialistische Partij.

De Britse bonden hebben ook al jaren te maken met een toenemende aanhang van politieke groeperingen links van de Labour-partij. Die partij schoof overigens zelf ook fors naar links op, getuige de verkiezing van de ´hardliner´ Jeremy Corbyn tot partijvoorzitter.

De naar verhouding kleine, maar zeer militante Franse bond CGT is al jaren een communistisch bolwerk, dat de gematigder bonden met acties vaak te snel af is. Overigens is de organisatiegraad (het aantal burgers dat lid is van een vakbond) in Frankrijk met zo´n 8 procent zeer laag.

De verschuiving naar links is in België ook veel meer waar te nemen aan Waalse dan aan Franstalige zijde. Met de spagaat waarin het ACOD zich bevindt rond de staking van volgende week als meest zichtbaar gevolg. VRT-collega Chris De Nijs spreekt daarom bij de overheidsstaking van volgende week eigenlijk over een actie van een halve bond.

Eerder splitsen de socialistische metaalbonden aan beide zijden van de landsgrenzen zich al formeel van elkaar af. De vraag is of het ook bij andere bonden zo ver zal komen. Hoe dan ook nemen de Vlaamse vakbondsleiders een veel voorzichtiger positie in. Staking als uiterste middel en acties goed doseren, is in hoofdlijnen hun parool.

Met een Vlaamse publieke opinie die overwegend ook meer rechts stemt, weten zij dat zij minder krediet hebben. Aan Franstalige kant wordt het stakingswapen ook puur politiek gebruikt. Met aanhoudende acties willen de Waalse vakbondsleiders en zeker de meest militante leden de regering-Michel op de knieën dwingen.

De betoging van afgelopen dinsdag, aan het einde opnieuw verstoord door rellen van kleine extremistische groepjes, trok overigens minder deelnemers dan vergelijkbare manifestaties enkele jaren geleden. Wat wel opviel, is de motivatie van veel demonstranten. Zeker onder de Vlaamse betogers ging het er niet om de regering tot aftreden te bewegen, hoewel menig vakbondslid er niet rouwig om zou zijn als dat gebeurt.

Het verzet spitste zich toe op de verhoging van de pensioenleeftijd en vooral de voorgestelde flexibilisering van de 38-urige werkweek. Voor veel deelnemers aan de betoging stond de zorg voor hun gezin en het combineren van werk en vrije tijd voorop. Minister van Werk Kris Peeters (CD&V), bedenker van die flexibilisering, was hun Kop van Jut.

Een oudere ACV-militant wist het nog het meest sprekend te verwoorden: "Willen ze dat we teruggaan naar de tijden van Daens? Als ze onze 38 uren af willen pakken, waarom dan ook niet ons verlof en ons vakantiegeld? Als het dat is wat CD&V wil?"

Het is onduidelijk of Peeters die verzuchting heeft gehoord. Hij leek wel meteen een hand te reiken naar de bonden. Hij zegt dat die flexibilisering, waarbij de ene week maximaal 45 uur gewerkt kan worden als een werkgever daar behoefte aan heeft en de volgende week weer minder, per sector te regelen valt. Overigens zijn er nu al bedrijven waar dat gebeurt, maar op vrijwillige basis.

Voor de bonden, ook aan Vlaamse zijde, gaan de woorden van Peeters niet ver genoeg. "Het grote probleem is dat de regering het nu eenzijdig wil opleggen", zegt voorzitter Mario Coppens van de liberale vakbond ACLVB.

De vakorganisaties vragen om een herstart van het sociaal overleg, liefst zonder discussie over de door werkgevers gevraagde minimale dienstverlening. Ondertussen zetten zij hun acties voort, maar zullen moeite hebben hun achterban in bedwang te houden. Een warme lente is voorspeld, de temperatuur stijgt voorlopig gestaag verder.