Hetzelfde liedje sinds 1916: hoe de “Easter Rising” de kiem voor de splitsing van Ierland en Noord-Ierland zaaide

Op 24 april 1916 begon in Dublin de “Easter Rising” of Paasopstand, een opstand van Ierse nationalisten tegen de Britse overheersing. Hoewel de Britten de revolte al na enkele dagen wisten neer te slaan, vormden de gebeurtenissen van toen een definitief keerpunt in de geesten van vele Ieren die voortaan hun eigen onafhankelijke staat gingen nastreven.

“It’s the same old theme since nineteen-sixteen.” Zo zingen The Cranberries in hun wereldhit “Zombie” uit 1994, een protestlied tegen het geweld dat Noord-Ierland op dat moment al decennia teistert (zie video onder). Met de zin verwijst de Ierse groep naar een reeks gebeurtenissen in april 1916 die de geschiedenis in zijn gegaan als de “Easter Rising”. Voor velen vormen ze het startschot van bijna een eeuw bloedvergieten in Ierland en het Verenigd Koninkrijk.

In 1916 vormen Ierland en Groot-Brittannië samen één koninkrijk, formeel het United Kingdom of Great Britain and Ireland (groen op kaart onder). Dat is zo sinds 1 januari 1801, wanneer de Act of Union een einde maakt aan het onafhankelijke koninkrijk Ierland en het gebied bij de rest van Groot-Brittannië voegt. Het parlement in Dublin houdt op te bestaan en Londen deelt voortaan de lakens uit in Ierland.

Vrijwel meteen ontstaan in Ierland bewegingen die onafhankelijkheid nastreven. Veel Ieren vinden immers dat Londen zich weinig om hun deel van het koninkrijk bekommert en het zelfs verwaarloost. Sommigen nemen genoegen met het idee van Home Rule waarbij Ierland opnieuw zeggenschap over zijn eigen zaken zou krijgen, maar wel onderdeel van het Verenigd Koninkrijk zou blijven. Een minderheid wil niets minder dan de oprichting van een onafhankelijke Ierse republiek.

Sommige politici in Londen hebben wel degelijk oren naar de Ierse verzuchtingen. Aan het einde van de negentiende eeuw ligt tot twee keer toe een wet op tafel die de Ieren een zekere mate van zelfbestuur moet geven, de First Irish Home Rule Bill in 1886 en de Second Irish Home Rule Bill in 1893. Beide keren verwerpt het parlement in Westminster de wetsvoorstellen. Het ongenoegen onder veel Ieren neemt hand over hand toe.

Derde keer, goede keer: in 1914 stemt het parlement in Londen over de Third Irish Home Rule Bill én keurt het de wet goed. Toch moet Iers zelfbestuur binnen het Verenigd Koninkrijk alsnog wachten: WO I is net uitgebroken en Groot-Brittannië wil liever eerst de krachten met Ierland bundelen tegen Duitsland. Veel Ieren hebben begrip voor dit uitstel, ook al omdat iedereen verwacht dat de oorlog in geen tijd voorbij zal zijn.

Dat laatste is geenszins het geval en hardleerse Ierse nationalisten zien hun kans schoon. Ze willen profiteren van het feit dat Groot-Brittannië al zijn middelen en manschappen op het Europese vasteland inzet en broeden op een opstand. De Irish Republican Brotherhood (IRB) neemt het voortouw, een clandestiene organisatie opgericht in 1858. Home Rule is onvoldoende, een onafhankelijke Ierse staat is het einddoel.

De vijand van de vijand is mijn vriend: in het grootste geheim starten leden van de IRB onderhandelingen met Duitsland in de hoop op militaire en morele steun voor hun opstand. De Duitsers hopen op hun beurt dat een conflict in Ierland de aandacht van Londen voor de oorlog in België en Frankrijk zal afwenden. De IRB markeert Pasen 1916 als het begin van de opstand.

De Duitse steun blijft beperkt tot een schip vol wapens dat enkele dagen voordien op de Ierse westkust zal landen om de opstandelingen te bevoorraden. Zelf hebben ze immers amper wapens. Dat plan mislukt: Britse inlichtingendiensten krijgen lucht van de zaak en kunnen het schip tegenhouden. Bovendien onderschept Londen boodschappen tussen Duitsland en zijn ambassade in de VS die aantonen dat een revolte op til is. De Britten weten maar al te goed wat komen gaat.

Uiteindelijk stelt de IRB de opstand uit tot paasmaandag, 24 april 1916. Normaal moet de revolte massaal en in heel Ierland losbarsten, maar wegens gebrek aan manschappen en middelen concentreren de gebeurtenissen zich hoofdzakelijk in Dublin. Daar bestormen leden van de IRB samen met leden van andere organisaties zoals het Irish Citizen Army (ICA) verschillende strategische gebouwen. Ze nemen onder meer het General Post Office in en hijsen de Ierse republikeinse vlag.

In de vroege namiddag beklimt IRB-leider Patrick Pearse (foto onder) de trappen van het gebouw en leest hij een onafhankelijkheidsverklaring voor waarbij hij Ierland tot een republiek uitroept. Het mag niet baten: met een rebellenleger van om en bij vijftienhonderd vrouwen en mannen is de IRB niet opgewassen tegen de Britse ordetroepen die meer dan 5.000 manschappen tellen.

Bovendien slagen de opstandelingen er niet in andere strategische posities te veroveren zoals treinstations, de haven of Dublin Castle, de zetel van de Britse regering in Ierland. Hierdoor kan Groot-Brittannië in de dagen die volgen massaal mensen en materieel naar Dublin verschepen om de opstand te kop in te drukken. Op 29 april, amper vijf dagen na het begin van de opstand, geeft Pearse zich over samen met James Connolly, de leider van het ICA. De rebellie is voorbij. Meer dan 300 mensen zijn omgekomen, minstens 2.000 anderen raakten gewond.

De reactie van Londen is genadeloos. De Britten belegeren Dublin en arresteren meer dan 3.000 Ieren. Vijftienhonderd anderen verbannen ze naar Wales en Engeland. Velen hebben weinig of niets met de opstand te maken. De leiders van de “Easter Rising” verschijnen voor een militaire rechtbank en krijgen de doodstraf. De executie van Pearse vindt al op 3 mei plaats. Connolly (foto onder) krijgt op 12 mei de kogel. Zwaargewond na de opstand kan hij hiervoor niet rechtstaan. Hij wordt zittend op een stoel geëxecuteerd.

Dragen veel gewone Ieren de opstandelingen aanvankelijk geen warm hart toe, dan veranderen de draconische sancties van de Britten en de genadeloze repressie hun houding danig. De steun voor zowel de rebellen als het idee van een onafhankelijke Ierse staat groeit zienderogen. Verschillende revolutionairen nemen de Ierse nationalistische partij Sinn Féin over en behalen een grote overwinning bij de verkiezingen van 1918. Begin 1919 roept de partijleiding wederom de Ierse onafhankelijkheid uit, het begin van de Ierse onafhankelijkheidsoorlog, die twee jaar zal woeden. Het is in dit conflict dat het Iers Republikeins Leger (IRA) het levenslicht ziet.

Als reactie stemt het parlement in Londen in 1920 in met de Fourth Irish Home Rule Bill die Ierland voor het eerst opdeelt in een noordelijk en een zuidelijk deel. Dat laatste krijgt in 1922 het statuut van Ierse Vrijstaat binnen het British Empire, het eerste blijft als Noord-Ierland aan het Verenigd Koninkrijk verknocht. In de Ierse Vrijstaat breekt hierop een burgeroorlog los tussen degenen die vrede nemen met het nieuw verkregen zelfbestuur en hen die nog steeds de onafhankelijke Ierse republiek nastreven.

Pas in 1937 verklaart president Éamon de Valera (foto onder), een leider van de “Easter Rising” die wél aan de doodstraf wist te ontsnappen, Ierland onafhankelijk. De republiek Ierland zoals die vandaag bestaat, wordt in 1949 formeel uitgeroepen. Toch is de kous daarmee niet af. The Troubles of moeilijkheden verschuiven naar Noord-Ierland, waar katholieken en protestanten elkaar nog tientallen jaren het leven zuur maken.

Hoewel an sich mislukt, is de “Easter Rising” in dit licht de eerste dominosteen in een lange reeks gebeurtenissen die Ierland en het Verenigd Koninkrijk de rest van de twintigste eeuw achtervolgen. Keer op keer hetzelfde liedje sinds 1916.