Nucleair terrorisme sluipt dichterbij - Tom Sauer

(over de auteur)
Tom Sauer is professor internationale politiek aan de Universiteit Antwepen en co-editor van het boek "Nuclear Terrorism. Countering the Threat", gepubliceerd door Routledge (Londen), maart 2016.

Eerdere waarschuwingen, net na 9/11 door onder anderen mezelf, werden weggelachen. De realiteit heeft ondertussen de fictie ingehaald.

De feiten op een rijtje. Trabelsi, een Noord-Afrikaan die in België woonde en een opleiding van Al Qaeda genoot, heeft plannen gehad om in 2001 de luchtmachtbasis van Kleine Brogel op te blazen. Het is de enige basis in ons land waar - gelove wie het geloven kan - nog steeds atoomwapens die dateren van de Koude Oorlog gestationeerd zijn. Die is onze regering vergeten terug te sturen na 1989, ook al omdat we voor de rest niet veel hebben bijgedragen aan de NAVO (maar daar komt nu verandering in).

Pacifisten hebben vervolgens verschillende malen diets gemaakt dat er wat schort aan de veiligheid van de luchtmachtbasis. We kunnen enkel hopen dat in afwachting van hun verwijdering die kernwapens wel degelijk goed beveiligd zijn. De Amerikanen, de eigenaars van die atoombommen, kunnen er echter helemaal niet mee lachen.

Dat België vandaag over de tong gaat in DC heeft echter vooral te maken met recente incidenten in onze veel uitgebreidere civiele nucleaire faciliteiten, lees nucleaire reactoren en onderzoekscentra. Zo is er vooreerst een probleem met wat de insider threat wordt genoemd. Een van de eerste generatie Syriëstrijders uit ons land heeft jarenlang gewerkt in een van de kernreactoren in Doel.

Men kan zich op zijn minst afvragen of er niets schort aan ons systeem van het afleveren van een veiligheidsmachtiging. Waarschijnlijk was deze man in de periode 2009-2012 nog niet geradicaliseerd en heeft hij op tijd zijn werk opgezegd om naar Syrië te trekken, waar hij in 2014 gedood zou zijn. Het roept toch vragen op.

De sabotageactie in augustus 2014 in Doel 4 doet dat nog veel meer. Het is nog steeds onduidelijk wat de motieven van de daders waren, maar er is een consensus dat het geen ongeluk was. Het feit dat de toenmalige topman van OCAD, André Vandoren, op tv de denkpiste van terrorisme niet uitsloot en het feit dat het gerecht nog steeds niets kwijt wil over deze zaak, doen meer dan vermoedens rijzen dat het hier wel degelijk over een ideologisch geïnspireerde sabotageactie gaat, waarvan de gevolgen een maandenlang niet-functioneren van de reactor heeft opgeleverd met alle financiële gevolgen van dien.

Als dat wordt bevestigd, heeft het machtigingsbeleid in deze zeker gefaald. Het gevolg van dit incident is alvast dat verschillende medewerkers werden geschorst en dat de tweepersoonsregel werd ingevoerd. Deze regel, die al in andere landen veel langer bestaat, stelt dat arbeiders steeds met twee dienen te zijn als ze in sensitieve locaties rondwandelen. Men kan ook hopen dat er ondertussen wat meer camera's werden geplaatst.

Top of the bill is het feit dat in november de woning van de topman van het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) in Mol gefilmd werd, en dit door de daders van de aanslagen in Parijs en Brussel. Dit is natuurlijk te gek voor woorden. Terecht dat de veiligheidsdiensten overal ter wereld vragen stellen. Men kan opnieuw enkel gissen wat deze heren van plan waren, maar de kans is klein dat ze enkel in de kleur van de gevel geïnteresseerd waren.

Als gevolg van dit incident werden voor het eerst militairen voor de poorten van de nucleaire faciliteiten geplaatst. Onze veiligheidsagenten zijn normaal gezien niet gewapend, en de taken worden uitgevoerd door private veiligheidsfirma's. Van die laatsten weet men dat winst primeert op het beschermen van nationale belangen en dat daarom soms shortcuts worden uitgevoerd met alle gevolgen vandien. De vraag moet gesteld of bewakingsopdrachten van de kritische infrastructuur niet door overheidspersoneel uitgevoerd dienen te worden.

We zijn dus wel degelijk aan het slaapwandelen richting een nucleaire catastrofe. De kans is reëel dat we op een dag zullen opgeschrikt worden door aanslagen met massavernietigingswapens.

De gevolgen van een vuile bom - radiologisch materiaal - zullen vooral psychologisch zijn. Anderzijds zijn sommige van die materialen wel degelijk zeer giftig en radioactief. Die materialen worden ook veelvuldig gebruikt in de industrie, onderzoekscentra en hospitalen die vandaag allesbehalve goed beveiligd zijn. In België komt daarbij dat er heel wat nucleair transport plaatsvindt omwille van de medische industrie, en dat splijtbaar materiaal dat direct bruikbaar is voor een rudimentaire atoombom aanwezig is op ons grondgebied. De Amerikanen, ook uit economische eigenbelangen, vragen al langer dat dit zou worden verwijderd.

Laat dit een wake-upcall zijn voordat een catastrofe effectief plaatsvindt. Wij, en niet enkel ons land, is te lang te laks omgegaan met de combinatie van nucleair materiaal en veiligheid. Er is dringend een ommeslag nodig wat de cultuur van het beschermen van de nucleaire, en bij uitbreiding alle kritische, infrastructuur in ons land betreft. Alleen al om klaar te staan om de nieuwste dreiging die er zit aan te komen op te vangen: cyber.

Het kan natuurlijk ook geen kwaad als deze incidenten worden aangegrepen om het bredere plaatje - zowel op vlak van kernwapens als op vlak van energiebeleid - opnieuw tegen het licht te houden. Dat is wat burgers van hun vertegenwoordigers in het parlement en regering verwachten. Niets meer, maar ook niets minder.

Ook de mainstream media mogen op hun kritische rol gewezen worden. Die rol hebben ze in het verleden misschien iets te veel verwaarloosd. Of is de kleerkast van Phaedra Hoste, of een zwarte zwaan in Brugge, of de mol in Argentinië belangrijker dan de vraag of er vandaag nog kernwapens gestationeerd moeten zijn in België, om maar één onderbelichte vraag te noemen.

Zolang die veiligheidscultuur in onze gehele maatschappij (nucleaire sector, politiek, media ...) niet meer aanwezig is dan vandaag, moeten we niet verschieten dat terroristen juist in ons land vertoeven, aanslagen voorbereiden en uitvoeren, en eraan denken om volgende keer de nucleaire lade open te trekken. Hoe lang nog blijven we in het land van Magritte het surrealisme verkiezen boven het realisme?