Zenuwen staan gespannen na dood Thaise koning

Officieel zou er geen probleem mogen zijn. Koning Bhumibol heeft vier kinderen, waaronder een zoon, de 64-jarige kroonprins Maha Vajiralongkorn, maar net die kroonprins is niet onbesproken en is mee de oorzaak van de politieke onrust die Thailand al jaren in zijn greep houdt.

Ondanks de strenge wetten tegen majesteitsschennis wordt er in Thailand veel geroddeld over de levensstijl van de kroonprins die veel zou gokken en voortdurend affaires heeft met vrouwen. Onlangs zette de kroonprins zijn derde vrouw, prinses Srirasmi (samen op de foto), aan de kant, iets wat eerder ook gebeurde met de twee vorige vrouwen. Volgens sommige bronnen zou hij nu een kind hebben met een hostess van Thai Airways en zou hij met haar getrouwd zijn.

Roddels zijn roddels, maar ook ernstige media zoals "The Economist" twijfelen of de kroonprins de capaciteiten en nuchterheid heeft van zijn vader, die sinds de jaren 50 de spil was van de toch al woelige Thaise politiek. Dat Vajiralongkorn indertijd nauwe contacten had met de door het leger afgezette premier Thaksin Shinawatra, maakt hem nog meer verdacht in de hoogste kringen.

Dat ging zelfs zo ver dat er fracties waren die liever zijn populaire zus, prinses Sirindhorn, op de troon zouden zien. Daar staat dan tegenover dat Sirindhorn geen kinderen heeft, wat in een dynastie ook een probleem is. Sinds de nieuwste staatsgreep van 2014 heeft Vajiralongkorn toenadering gezocht bij de militaire junta van premier en ex-generaal Prayuth Chan-ocha die nu met harde hand het land regeert. Ook zijn een aantal figuren uit de entourage van de kroonprins verwijderd, onder hen dus ook zijn toenmalige vrouw Srirasmi die door het hof nooit echt aanvaard was.

Dat kroonprins Vajiralongkorn opschuift richting legertop, kan een mogelijke constitutionele crisis en machtsstrijd om de troon bij het overlijden van koning Bhumibol vermijden. De "top brass" is die toenadering overigens niet ongenegen, want die gaat ervan uit dat Vajiralongkorn een zwakke koning met weinig prestige zal zijn, anders dan zijn vader, en dus manipuleerbaar.

Dat is echter niet zeker, want Bhumibol zelf is in gelijkaardige omstandigheden zijn koningschap begonnen in 1946 en groeide nadien in die rol. Bovendien wordt Vajiralongkorn als onvoorspelbaar beschouwd.

Er is nog een andere grote factor: sinds 1980 heeft koning Bhumibol zijn invloed nauw verweven met die van voormalig stafchef Prem Tinsulanonda, die premier was tot 1988. Toen gaf Prem zijn premierschap op, maar werd hij voorzitter van de Kroonraad, een hoge en erg machtige instelling die de koning adviseert. 

Die Kroonraad zal een grote rol spelen bij de troonwissel. Prem (foto in tekst) wordt al decennia beschouwd als de echte machthebber achter de troon, maar is ook al 95. Hij heeft wel vertrouwelingen op topfuncties gezet in het leger en in de Kroonraad. In die raad zitten onder meer ex-premier Thanin Kraivichien die in de jaren 70 met harde hand regeerde. Nog een opvallend lid is generaal Surayud Chulanont, die na de staatsgreep van 2006 een door de militairen benoemd kabinet leidde. 

Prem zelf zou bovendien een slechte relatie hebben met de Shinawatra's en zou de hand gehad hebben in de recente staatsgrepen tegen Thaksin (2006) en zijn zus Yingluck Shinawatra (2014). 

De opkomst van die rijke familie Shinawatra in 2001 was overigens het establishment in Thailand een doorn in het oog. Die elite bestaat uit topmilitairen, het juridisch apparaat, de hoge zakenwereld en leden van het hof. Het was die elite die in de jaren 60 tot 90 aaneensloot in de strijd tegen communisme en linkse ideologieën.

Die laatste dreiging is weg, maar sinds 2001 werpt de rijke zakenfamilie Shinawatra uit Chiang Mai zich op als de kampioen van de achtergestelde plattelandsbevolking uit het noorden en het oosten van Thailand, waar de stedelijke elite met minachting op neerkijkt.  Dat de Shinawatra's verwant zijn aan de vroegere koninklijke familie van Chiang Mai - tot 1899 een autonoom staatje in het noorden van Thailand- en dus mogelijk een rivaal zijn voor de regerende dynastie, maakt de situatie nog complexer.

Onlangs nodigde de afgezette premier Yingluck Shinawatra (foto in tekst) de pers uit in haar groententuin in Bangkok, een duidelijke zet van de populaire politica met het oog op een terugkeer naar de democratie, die er slechts komen na de troonwissel.

Het is dan uitkijken of Yingluck of een andere populistische politicus de rurale massa -de "roodhemden"- kan herenigen en of het dan opnieuw tot een clash komt met de bestaande orde, verzameld in de  "geelhemden", want de kloof tussen rijk en arm blijft gigantisch groot.

Tot dan zal de legertop de politiek en de media in Thailand in een juridische wurggreep houden. Dat verklaart ook de staatsgreep tegen Yingluck Shinawatra in 2014, waarbij echter tegelijk ook haar politieke tegenstanders de raad kregen om zich koest te houden en niet langer te betogen. Die repressie wordt steeds heviger, want wijst op grote onzekerheid en nervositeit en de facto is een soort staat van beleg van kracht, waarbij militairen zowat iedereen zonder vorm van proces kunnen oppakken, vasthouden en monddood maken.

Het overlijden van een koning is in de geschiedenis altijd erg riskant gebleken. In de oude rijken Sukhothai en Ayutthaya was dat vaak het signaal voor een machtsgreep door ambitieuze familieleden of hooggeplaatsten die dan vaak de troonopvolger opzijzetten (of vermoordden) en een nieuwe dynastie stichtten. De huidige Chakri-dynastie kwam in 1782 op de troon na een staatsgreep en de moord op de vorige koning Taksin. Het uit het hindoeïsme geërfd goddelijk koningschap of "devaraja" is dan ook gelieerd aan een persoon, niet aan de dynastie op zich. Hoe dan ook is met Bhumibol een einde gekomen aan een tijdperk in Thailand.

Die Kroonraad is wellicht na het paleis de machtigste instelling van Thailand. De 18 leden worden gekozen door de koning. Als die niet langer in staat is om te regeren en geen regent heeft aangesteld, zal de Kroonraad een "kandidaat-regent" voorstellen aan het parlement. Tot die parlementaire goedkeuring is de voorzitter van de Kroonraad -generaal Prem dus- regent.

Dat is ook het geval als de koning overlijdt en de troon vacant is. De Kroonraad zal dan ook de opvolger voordragen aan de regering en het parlement en heeft dus ook bij de troonsopvolging een erg grote invloed.