Louis Bril, eerste verzetsman die geweld gebruikte

In de vroege ochtend van de 11e februari 1916 stierf de Brusselse kelner Louis Bril voor een Duits vuurpeloton. Dat gebeurde op de Nationale Schietbaan in Schaarbeek, de plaats waar vier maanden eerder Edith Cavell werd geëxecuteerd. Begin januari had Bril een verklikker in Duitse dienst neergeschoten.

Bril is maar een van de bijna 200 Belgische burgers die tijdens de oorlog werden geëxecuteerd voor verzetsdaden. Maar hij werd veroordeeld “wegens laffe sluipmoord, met een vuurwapen bedreven”.

Hij was de eerste verzetsman die geweld gebruikte. De meeste verzetskringen wezen op dat moment geweld af. Ze hadden ook nauwelijks wapens. En gewelddadig verzet zou tijdens de Eerste Wereldoorlog de uitzondering blijven.

Louis Bril werkte bij het uitbreken van de oorlog in een Parijs restaurant, maar keerde meteen naar België terug om zich vrijwillig voor het leger te melden. Twee van zijn broers waren al onder de wapens en zijn bejaarde ouders overtuigden hem om bij hen te blijven en te gaan werken in restaurant “Italia” in Brussel, dat door zijn (Italiaanse) schoonbroer werd uitgebaat.

Bril hielp intussen wel jonge landgenoten om uit het bezette België te vluchten, om het Belgisch leger achter de IJzer te vervoegen. Tijdens een van zijn verplaatsingen naar de grensstreek werd hij in Mol door de Duitsers gearresteerd en daar tien dagen vastgehouden, maar uiteindelijk vrijgelaten.

Artikel met foto over Louis Bril in de Brusselse krant La Nation van 31 juli 1924. Voor Bril werd toen in Brussel een gedenkplaat onthuld.

De Duitse politie hield Bril echter in het oog en in oktober 1915 betraden enkele Duitse militairen het restaurant “Italia” om hem te arresteren.

Het eerste dat ze deden was het verwijderen van het portret van de koning van Italië aan de muur (Italië vocht sinds kort aan Geallieerde zijde). Dat gaf Bril de kans te ontsnappen.

Na een hele ontsnappingscène, zelfs even over de daken, wist hij zich in veiligheid te brengen. Bril dook onder en nam zich voor te vluchten om zich aan het front te melden.

Hij kreeg een tip om daarvoor de hulp te vragen van ene Remy Neels de Rhode, die in de Clayslaan in Schaarbeek woonde. Hij ging die Neels opzoeken en werd er naar zijn gevoel iets te goed ontvangen...

De Clayslaan in Schaarbeek rond 1910

De verklikker ontmaskerd

Neels, die Bril helemaal niet kende, vertelde onverhuld hoe hij al honderden jongeren had laten ontsnappen door Duitse schildwachten om te kopen. Het geld daarvoor kreeg hij van de Franse troonpretendent, waarvan Neels naar eigen zeggen nog secretaris was geweest.

Neels beweerde ook een geheim agent van de Belgische regering te zijn die zonder veel problemen regelmatig de regering in Le Havre ging opzoeken.

Bril vond dit allemaal nogal ongeloofwaardig en begon Neels te wantrouwen. Hij ontdekte dat er naast Neels een gepensioneerde officier woonde en waagde het bij hem aan te kloppen en inlichtingen over zijn buur de vragen. Deze vertelde dat Neels vaak verdachte personen ontving.

Kort daarop vond Bril het bewijs dat Neels een verklikker was. Neels had hem verteld hoe hij de zoon van een politiecommissaris naar Nederland had doen ontkomen. Hij ging de commissaris opzoeken, die hem vertelde dat zijn zoon in de gevangenis van Sint-Gillis zat.

Bril ging zelfs zo ver om Neels te schaduwen en te ontdekken dat hij regelmatig naar de Zentrale van de Duitse geheime politie ging.

Identiteitskaart van Remy Neels de Rhode

De verrader moet gestopt worden

Louis Bril sprak hierover met enkele kennissen die betrokken waren in “patriottische activiteiten”. Meer en meer raakten ze ervan overtuigd dat het verraderlijke werk van Neels moest worden gestopt en dan kon alleen door hem uit te schakelen.

In de late avond van 6 januari 1916 stonden Bril en zijn vriend Leclercq Neels op te wachten toen hij naar zijn woning in de Clayslaan terugkeerde. Bril stapte op hem toe en begon hem de huid vol te schelden. Hij wist dat Neels altijd een revolver bij zich had en toen hij hem de hand in zijn zak zag steken, trok Bril zijn eigen pistool en schoot hem neer.

Neels werd kort daarop dood teruggevonden. Omdat het slachtoffer een Belg was, bemoeiden de Duitsers ze zich aanvankelijk niet mee.

Duitsers furieus

De Schaarbeekse politie, die de aanslag onderzocht, liet al snel uitlekken dat Neels een informant van de Duitse politie was geweest. Hij zou betrokken zijn geweest in de ontmanteling van het netwerk van Edith Cavell.

De Duitse militaire autoriteiten reageerden furieus op het lek en trokken de zaak naar zich toe. De gemeente Schaarbeek moest een boete betalen en de lokale politiecommissaris kreeg een jaar gevangenisstraf. Alle middelen werden ingezet om de daders te arresteren. 

Louis Bril stond op het punt naar Nederland te vertrekken, maar was zo onvoorzichtig om op 10 januari naar de Clayslaan terug te keren om de buurman van Neels te spreken. Hij werd in de straat gearresteerd door Duitse agenten in burger.

Bril zou tijdens zijn verhoor door de Duitsers bijzonder hardhandig zijn aangepakt. Ook zijn medeplichtigen werden gearresteerd.

Duitse politie in Brussel

Op 9 februari verschenen Bril en zijn medeplichtigen voor Duitse militaire rechtbank. Hun Belgische advocaten mochten hen niet verdedigen. Ze kregen ambtshalve een Duitse verdediger.

Bril verklaarde uit wettige zelfverdediging te hebben gehandeld. Neels had immers zijn pistool willen trekken.

De rechters zouden hem misschien geloofd hebben, als niet een kennis van hem, die als getuige werd verhoord, vertelde dat Bril wel degelijk gezegd zou hebben de verrader te doden.

Bril kon daardoor niet aan de doodstraf ontsnappen. Zijn vriend Leclercq kwam er met tien jaar gevangenisstraf van af. De buurman en –vrouw kregen als medeplichtigen enkele maanden.

De familie van Bril deed beroep op verscheidene prominenten om er bij de Duitse gouverneur-generaal op aan te dringen zijn leven te sparen. Het mocht niet baten.

Aankondiging van de veroordeling en executie van Louis Bril ( Collectie Zwarte Doos, stadsarchief Gent)

In verzetskringen werd Brils daad niet echt toegejuicht. Men vreesde dat het gebruik van geweld gevolgen zou hebben voor de burgerbevolking. De clandestiene pers veroordeelde meestal de aanslag en zag het zelfs als een gevolg van de normvervaging door de harde Duitse bezetting.

Toch wordt ook Louis Bril beschouwd als een held die voor het vaderland viel. Zijn naam staat op de gedenkplaat van de gefusilleerden in de gevangenis van Sint-Gillis en op het monument van de Nationale Schietbaan. In tegenstelling tot veel andere gefusilleerden is er echter nooit een straat naar Louis Bril genoemd.

De graven van de geëxecuteerden op de Nationale Schietbaan in Schaarbeek, kort na de oorlog

Midden boven Edith Cavell, onder Georges Quien, de dubbelagent die Cavell en vele anderen van haar netwerk had verraden in 1915. Quien werd in 1919 door een Franse rechtbank ter dood veroordeeld, maar dat werd omgezet in levenslange gevangenisstraf. Het proces kreeg in heel Europa veel aandacht ( uit het geïllustreerde tijdschrift Le Pays de France, rond Cavell en Quien foto's van het proces en de kroongetuigen)

Meest gelezen