Gaat het wel over radicalisering? - Orhan Agirdag

De Amerikaanse ziekenhuisserie House M.D. gaat over Dr. Gregory House, een medisch genie dat een team van jonge artsen leidt. Dr. House heeft geen specialiteit zoals neurologie of oncologie. Wat hem zo speciaal maakt is niet zijn werk als geneesheer, maar wel de manier waarop hij zijn diagnoses stelt. Dr. House heeft weinig aandacht voor wat patiënten zelf vertellen, maar wel voor de symptomen die ze vertonen. Zijn credo is immers: alle mensen liegen, symptomen liegen nooit. Dus door dieper te graven dan wat zich aan de oppervlakte voordoet, slaagt hij erin om de foute diagnoses te vermijden. De rest blijkt een bijzaak.
opinie
Opinie

Orhan Agirdag is als docent verbonden aan Het Laboratorium voor Educatie en Samenleving (KU Leuven) - http://www.orhanagirdag.com/

Verborgen consensus

De vraag is wat dr. House zou denken van de alomtegenwoordige diagnose van radicalisering. Over de oorzaken van radicalisering bestaat er twijfel: sommigen denken dat het een religieus probleem is, anderen wijzen dan weer naar socio-economische oorzaken (zelf denk ik dat beide verklaringen te simplistisch zijn, daarover zo dadelijk meer). Ook bestaat er onenigheid over hoe radicalisering aangepakt moet worden. Sommigen willen meer inzetten op repressie, anderen willen deradicalisering via een andere invulling van de Islam. Maar onder deze meningsverschillen schuilt er wel een verborgen consensus: namelijk dat er sprake is van radicalisering.

Maar is dat wel zo? Er staat heel wat op het spel. Want als het probleem dat zich stelt iets anders is dan radicalisering, zijn alle pogingen voor deradicalisering vrijwel nutteloos. Anders gesteld, als de diagnose van radicalisering niet klopt, dan is de deradicaliseringsindustrie de enige die baat heeft bij de extra middelen die gespendeerd zullen worden aan deradicalisering.

Wortels

Hoe zijn we eigenlijk bij de diagnose van radicalisering gekomen? Radicalisme is afgeleid van het Latijnse woord radix dat wortel betekent. Radicalen willen een samenleving volledig (tot in de wortels) veranderen. Ik ken persoonlijk heel wat radicalen: radicale sociologen, radicale feministen, radicale pacifisten en zelfs radicale moslims. Geen enkele van hen is in staat om een gewapende aanslag te plegen. Het enige wat ze met gewelddadige jihadisten delen is dat ze streven naar een andere samenleving. Dat is althans wat ze zeggen. Als we echter de filosofie van Dr. House volgen, mogen we daar niet te veel belang aan hechten, want iedereen liegt.

Want als het effectief zou gaan over een geradicaliseerde of extreme geloofsovertuiging, dan zouden er uit alle islamitische bevolkingsgroepen even vaak jihadisten moeten voortkomen. Dat is duidelijk niet het geval. Wat we bijvoorbeeld zien is dat er amper Belgische-Turken naar Syrië zijn getrokken. Nochtans is een radicale interpretatie van de Islam (het salafisme) ook aanwezig binnen de Turkse gemeenschap. Ook sociaaleconomische verklaringen lopen hier stuk: de Belgisch-Turkse gemeenschap doet het zeker niet beter dan de Maghrebijnse gemeenschap in het onderwijs. En toch vertaalt dit zich niet in een hoger aandeel van jihadisten.

Herintegratie-falen

Als het dan niet gaat over radicalisering, wat is er dan wel aan de hand? Symptomen liegen nooit. Dus laten we kijken naar de symptomen die onze jihadisten vertonen. Het is bijvoorbeeld bekend dat heel wat jihadisten een mislukt verleden als crimineel hebben. Of het nu gaat over Fouad Belkacem, Abdelhamid Abaaoud of Salah Abdeslam, wat ze meer dan hun geloofsovertuiging gemeenschappelijk hebben, is hun crimineel verleden. Vaak zijn ze zelfs in de gevangenis geworden wat ze zijn. Dit is volgens mij een veel belangrijker inzicht dan dat ze allahoe akbar staan te roepen. Dit geeft ook een mogelijke verklaring voor de etnische samenstelling van de groep van Syriëstrijders: het weerspiegelt meer de etnische samenstelling van onze gevangenissen dan de etnische samenstelling van de moslimgemeenschap.

Merk wel op, deze jihadisten waren niet zomaar criminelen. Het waren diegenen die er niet in geslaagd zijn om een succesvolle carrière als crimineel uit te bouwen. Dat klinkt pervers, maar als Abdelhamid Abaaoud in 2010 niet was gearresteerd voor inbraak, was hij wellicht een ordinaire crimineel gebleven en Bataclan een gewone concertzaal. Contact met het gerecht is dus een cruciale mediator bij de transformatie naar een jihadist.

Wat hier aan de hand is zou ik herintegratie-falen noemen. Het herintegratie-falen is mede een gevolg van het falen van het justitiesysteem dat er blijkbaar niet in slaagt om gedetineerden terug in de samenleving te integreren. Daarom zouden we beter investeren in een justitie die er wel in slaagt om ex-criminelen te herintegreren in de samenleving, dan het gefaalde justitiesysteem te belonen met miljoenen extra middelen.

De witte sector

Andere symptomen die zeer vaak terugkomen bij onze jihadisten zijn dat ze uit problematische gezinssituaties komen, daddy issues hebben, in de knoop zitten met zichzelf, kortom een problematisch psychosociaal profiel hebben. Ik vermoed dat dit de reden is waarom alcohol en drugs bijna altijd een deel uitmaken van het leven van de jihadisten. Een korte glimp in de levensstijl van Hasna Aitboulahcen, de vrouwelijke kamikaze van Saint-Denis, is voldoende om dit te begrijpen.

Dit brengt ons een stapje dichter tot een diagnose, maar het geeft ook een indicatie waar we preventief kunnen inzetten: de psychosociale zorgverlening. Hoewel de zorgverlening in ons land relatief goed is uitgebouwd, blijft de vraag of het ook goed is afgestemd op de noden van de etnische minderheden. Meer dan de andere sectoren, blijft de witte sector immers uitzonderlijk wit. Amper 1,5 procent binnen de zorgsector is van een andere origine. Ik zou daarom durven stellen dat we vooral een tekort hebben aan islamitische pedagogen, psychologen of psychiaters, en geen tekort aan radicaliseringsexperten.

Als het probleem niet radicalisering is, hadden onze jongeren dan ook een aanslag kunnen plegen in de naam van het Vliegend Spaghettimonster? Wellicht niet, het jihadisme heeft een grote aantrekkingskracht voor de jongeren die de weg kwijt zijn dankzij de zeer aantrekkelijke doctrine van Tawbah. Dit houdt in dat mits het tonen van berouw, Allah je alle zonden kan vergeven. Als je gaat voor de Shahadad of het martelaarschap, ben je bovendien zeker dat dit gebeurt. Daarmee komen we uit bij het laatste symptoom: een verheerlijking van zelfdoding.

Sektevorming

Als we bovenop deze symptomen ook rekening houden met kenmerken van IS zoals de leiderschapscultus en het geloof dat het einde der tijden nabij is, dan komen we uit bij een heel andere diagnose dan radicalisering, namelijk sektevorming.

Sektevorming is het tegenovergestelde van radicalisering. Radicalisering als gradatieterm veronderstelt immers dat er sprake is van een sterke religiositeit. Sekten zijn echter niet sterk religieus, maar antireligieus. Het is daarom dat de IS-sekte zich keert tegen alle religieuze symbolen met inclusie van graftombes, minaretten, en ja, zelfs de Kaba wordt bedreigd. Bovendien mogen we niet vergeten dat 97% van de slachtoffers van IS moslims zijn.

Verschillende factoren spelen een rol bij de vorming van een sekte, economisch onzekere tijden is daar een van. Dit sluit echter niet uit dat zelfs welvarende mensen met zichzelf in de knoop kunnen zitten. Bij gebrek aan een aangepaste psychosociale zorgverlening, neemt de ronselaar de rol van de psychotherapeut over. Vanuit dit perspectief is het ook logisch waarom er zo veel ex-criminelen in de sekte zitten: de sekte biedt de mogelijkheid tot herintegratie/wedergeboorte die wij als samenleving niet aanbieden.

Goed nieuws is dat we in de vorige decennia een uitgebreide sociaalwetenschappelijke literatuur hebben opgebouwd rond sektes, hoe en waarom ze ontstaan, en hoe ze aangepakt moeten worden. Want dit is niet de eerste keer dat we met een sekte geconfronteerd worden. Als we echter koppig blijven vasthouden aan de these van radicalisering, dan zullen we eerst warm water moeten uitvinden om dan vast te stellen dat het niet werkt.

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen