"Wij zullen niet toegeven aan de angst, maar ook niet aan de haat"

De locatie was symbolisch. Het was de eerste keer dat Hôtel des Invalides de plaats is voor een herdenking van burgerlijke slachtoffers. President Hollande ziet de slachtoffers van de terreur dan ook als oorlogsslachtoffers.

De ceremonie begon met de Marseillaise, het Franse volkslied. Daarna volgde een ingetogen versie van "Quand on n'a que l'amour" van Jacques Brel, gebracht door drie zangeressen.

Vanaf 10.45 uur werden de namen van de 130 slachtoffers voorgelezen. Ook hun leeftijd werd meegegeven. Er vielen opvallend veel jonge slachtoffers, meer dan de helft van hen was jonger dan 35 jaar. Ook tenminste 6 moslims zijn slachtoffer geworden van de aanslagen. Alle aanwezigen stonden tijdens dit moment recht om hun respect te tonen. Het voorlezen van de namen duurde ruim 10 minuten.

Aan de Fransen was gevraagd om tijdens de plechtigheid de Franse vlag buiten te hangen. Veel Fransen hebben daar gevolg aan gegeven.

Enkele families hadden ook geweigerd om bij de herdenking aanwezig te zijn, omdat ze vinden dat de regering te weinig gedaan heeft om de aanslagen te voorkomen, na de eerdere aanslagen van januari.

Tijdens de plechtigheid was er maar één spreker: president François Hollande. In zijn uitvoerige speech verwees hij onder meer naar de jonge leeftijd van veel slachtoffers. "Deze 130 mannen en vrouwen waren de verpersoonlijking van het geluk van het leven. Omdat zij dat leven waren, zijn ze vermoord. Omdat zij Frankrijk waren, zijn ze afgeslacht, omdat zij de vrijheid symboliseerden, zijn ze gedood."

Hij riep de Fransen wel op om te blijven buitenkomen. "We zullen nog meer naar concerten gaan, nog meer naar de stadions gaan, nog meer uitgaan. Wij hebben de liefde", benadrukte hij.

Hollande legde daarnaast de nadruk op de Franse waarden. "Wij zullen niet veranderen. Wij zullen verenigd blijven rond de essentie. Ondanks dit drama behoudt Frankrijk zijn principes van hoop en tolerantie."

De president was ook vastberaden. "Ik beloof dat we alles in het werk stellen om dat leger fanatiekelingen dat deze aanslagen heeft gepleegd, te vernietigen. En ik beloof dat Frankrijk zichzelf zal blijven. We zullen de strijd winnen door trouw te blijven aan Frankrijk zelf. (...) Onze vijand is het fanatisme, dat de mens wil onderwerpen aan een onmenselijke orde. (...) We gaan niet toegeven aan de angst, maar ook niet aan de haat."

Hollande sprak tot slot zijn vertrouwen uit in de jonge generatie Fransen. "De aanslagen van 13 november zullen in hun geheugen gegrift staan als een vreselijke initiatie in de wreedheid van de wereld. Maar ze zullen voor de jongeren van vandaag ook een uitnodiging zijn om een nieuw engagement te vinden en de toekomst van onze natie mee vorm te geven", zei Hollande nog. "Ondanks de tranen is deze generatie het gezicht van Frankrijk geworden."

Hij besloot met de woorden: "Vive la République et vive la France" (leve de republiek, leve Frankrijk). Daarna volgde opnieuw de Marseillaise.