Waar blijft de erkende opleiding tot imam?

De gebeurtenissen in Parijs hebben nog maar eens zeer pijnlijk duidelijk gemaakt hoe een kleine groep moslimjongeren het noorden kwijt is. Eerder dan bij de imam in hun lokale moskee vinden ze hun toevlucht bij radicale cellen en Koranvertalingen van een bedenkelijk allooi.

Het probleem is genoegzaam bekend. Tot voor kort werden de imams voor de Belgische moskeeën immers gewoon "ingevoerd" uit het land van herkomst. In de regel ging het dan meestal om Turken of Marokkanen. Het probleem daarbij was niet hun nationaliteit an sich.

Wel dat het om oudere mannen ging, die geen of nauwelijks Nederlands praatten en daarbovenop ook geen voeling hadden met de westerse cultuur of de leefwereld van de jongeren. Ouders van geradicaliseerde jongeren hebben het al vaker aangeklaagd. Hun zoon zat met vragen, zocht de lokale imam op, maar vond bij hem geen antwoord, laat staan gehoor.

Er zijn wel imamopleidingen in ons land, maar die zijn niet erkend. Doordat ze niet gesubsidieerd worden, kunnen studenten geen aanspraak maken op een studietoelage en is het ook financieel moeilijk om docenten te betalen of doctorandi binnen te halen.

"Het is een vicieuze cirkel", zegt Tufan Atmaca van de Islamitische Faculteit van Europa-Gent (IFEG), de enige Vlaamse instelling die momenteel een masteropleiding imam aanbiedt. De privéopleiding bestaat sinds 2006 maar is niet gesubsidieerd. Jaarlijks studeren er dan ook maar een drietal imams af. Hoe gemotiveerd ze ook is, deze kleine groep zal het verschil niet maken.

Want maar 1 op de 4 moskeeën in ons land is erkend. Het is de overheid die een erkenning verleent, op basis van het advies van de Moslimexecutieve.

Een erkende moskee krijgt subsidies, de imams die eraan verbonden zijn een salaris en een pensioen. Maar de meeste moskeeën staan niet te springen om erkenning, want er gaat ook controle mee gepaard. Het is een vicieuze cirkel. Als er geen erkende moskeeën zijn, is er ook geen vraag naar erkende imams.

"Ik zie de zaken somber in", zegt Bahattin Koçak, oud-voorzitter van het Islamitische Dialoog- en Informatiecentrum en zelf leerkracht islamitische godsdienst. Koçak denkt namelijk niet dat de recente gebeurtenissen in Parijs de zaken in een stroomversnelling zullen brengen. Daarvoor is er volgens hem te veel conservatisme, te veel geslotenheid.

"Er is een mentaliteitswijziging nodig bij de moslims. Want er zijn te veel interne problemen in de moskeeën, problemen met de structuur. In die structuur hebben de ouderen het altijd voor het zeggen, de jongeren krijgen geen kansen."

En ook de Moslimexecutieve (het orgaan dat de moslims in ons land vertegenwoordigt, red.) is volgens Koçak te star. "De executieve wil de band met het land van herkomst niet lossen. Ook daar is er een oude garde aan de macht, die geen voeling heeft met de jongeren en die niet door hen wordt gedragen."

"Misschien is dat wel het probleem. Dat er te veel vrijheid is in dit land. Misschien is er een harde hand nodig om de dingen te regelen. Eén ding stemt me wel optimistisch: dat de import van buitenlandse imams is stopgezet."

Koçak heeft wel zo zijn vragen bij de manier waarop de Moslimexecutieve nu imams aanduidt. "Omdat de nood zo hoog is, zijn de eisen heel laag. Ik noem ze wel eens de desperate housemen, diegenen die werkloos waren en geen enkel ander vooruitzicht hadden en zich daarom maar aangemeld hebben als imam. Het trekt het niveau naar omlaag."

De kritiek op de Moslimexecutieve is niet nieuw. Zelfs nadat er vorig jaar een nieuwe raad werd aangesteld, blijft het orgaan kampen met een gebrek aan geloofwaardigheid.

Een veelgehoorde kritiek is dat de executieve onvoldoende heterogeen is samengesteld. Vanuit Turkse hoek klinkt het dat het te veel een Marokkaans clubje is. En er is ook verdeeldheid, bijvoorbeeld over welke stroming van de islam ons land moet volgen. "Dat verschil in de culturele beleving van de islam draagt bij tot de verdeeldheid, aldus nog Koçak.

“De Moslimexecutieve zelf weert elke vorm van vernieuwing", beaamt ook Brahim Laytouss, zelf imam en verbonden aan het educatief centrum al Markaz at Tarbawi in Gent.

“Het gaat niet enkel over de taal of het kennen van de maatschappij, maar over het effectief vernieuwen van het discours. Op theologisch vlak moet er heel wat gebeuren. Dat is het heikel punt. De theologische discussie wordt geweerd. Niet alle stemmen worden gehoord. Die oude garde hoort niet alle stemmen, boycot alle andere nationaliteiten."

"Het bewustzijn dat er iets moet gebeuren is wel gegroeid", stelt Laytouss. “Binnenkort zitten we hierover samen met de partijvoorzitters. Ik hoop dat het niet bij een warme babbel blijft.”

De weigerachtigheid vanuit de Moslimexecutieve om veranderingen door te voeren, is eigenlijk heel natuurlijk, werpt Naïma Lafrarchi op.

Lafrarchi is praktijklector in de master Islamitische Theologie aan de KU Leuven. De Leuvense studierichting is nog piepjong, want pas vorig academiejaar opgericht. Het is een zogenoemde schakelopleiding en maakt deel uit van de masteropleiding Wereldreligies. De studenten -de meesten onder hen twintigers en dertigers- komen er hun kennis van de islam verdiepen want vaak hebben ze elders al een bachelor islamleerkracht behaald. Het is géén opleiding tot imam, benadrukt ook Lafrarchi.

Zij neemt het als een van de weinigen op voor de Moslimexecutieve. "Als je jaren op dezelfde stoel zit, is het heel moeilijk om een ander denkkader aan te nemen. Oudere mensen zijn altijd conservatiever. En dat is niet alleen in de islam. In de bisdommen, of zelfs in je eigen familie, is dat net zo. Het heeft ook veel te maken met emotie. Iets dat je na aan het hart ligt, kun je moeilijk loslaten."

De Leuvense docente is dan ook hoopvoller dan de meeste anderen. "Het initiatief voor een imamopleiding moet vanuit de erediensten komen en ze moeten daarbij samenwerken met onderwijsexperts. Het probleem nu is dat er geen hoogopgeleide Nederlandstaligen zijn die de competenties hebben om de opleiding te geven."

"Aan Franstalige kant denkt men hier al veel langer over na. De UCL (Université Catholique de Louvain, red.) is daar op dit ogenblik concreet mee bezig. Dat ze al een stap verder staan heeft natuurlijk alles te maken met de voorgeschiedenis. De eerste moslims in ons land spraken meestal Frans, kwamen uit de vroegere Franse kolonies. Aan hun kant zijn die competenties wel al aanwezig."

"Het allerbelangrijkste is dat opleiding gegeven wordt door mensen uit verschillende disciplines. De verschillende competenties moeten worden samengelegd", benadrukt Lafrarchi. "Dat helikopterzicht is zo belangrijk. En er moet gekeken worden naar de noden van de jongeren op dit moment."

Bij de Moslimexecutieve was vandaag niemand bereikbaar voor commentaar. Maar ook dat is volgens Lafrarchi niet noodzakelijk negatief te interpreteren. "Die mensen zijn op dit ogenblik overbevraagd, net zoals alle andere experts, trouwens."