Wie voelt nattigheid?

Eerst en vooral een belangrijke nuance: een sterke, significante stijging van de zeespiegel waardoor pakweg het West-Vlaamse polderland onder water zou lopen, is nog niet voor morgen, en ook niet voor over 20 of 50  jaar. Het proces van de klimaatopwarming is er een van lange adem, maar wellicht komt het er ooit wel van.

Eenvoudige hypothese: stel dat alle ijsmassa's op aarde zouden smelten (de gletsjers, de gigantische ijskap op Groenland, de hele Zuidpool enz.) met hoeveel meter zouden de oceanen dan wereldwijd stijgen?

Wetenschappers gaan daarbij uit van ongeveer 67 meter (schattingen hebben het over 7 meter voor de hele Groenlandse ijskap, en 60 voor de hele Zuidpool). Dat zou concreet betekenen dat steden als Brugge, Gent en Antwerpen verzwolgen zouden worden door het wassende water. Brussel zou het hoofd relatief boven water kunnen houden, maar het water zou tot aan de poorten van de hoofdstad komen.

Overigens staat België op een tiende plaats wat betreft bedreigde landen (qua percentage van de bevolking; het zou dan gaan om 6 procent of 619.000 mensen).

De volgende vraag is dan: hoe lang zou het ijs erover doen om te smelten? Dat kan nog enkele duizenden jaren duren. Toch betekent dit niet dat het niet mogelijk is: als er niets gebeurt, zal het ooit zover komen.

Over duizend jaar, tegen het jaar 3000, zouden bijvoorbeeld de gigantische ijskap op Groenland (foto) gesmolten kunnen zijn, net als het westelijke deel van Antarctica (dat het meest kwetsbaar is). Oostelijk Antarctica zou er wellicht langer over doen, maar dat hangt dan weer af van hoe snel de temperatuur zal blijven stijgen door de eeuwen, en wat in Parijs beslist wordt.

Al blijven alle berekeningen en schattingen heel complex, één ding is zeker: een ingezette trend valt heel moeilijk teniet te doen. Het is ook een utopie dat de mens morgen naar een volledig koolstofvrije economie zal of kan overschakelen, dus CO2 zullen we sowieso blijven uitstoten.

Overigens steeg het water na de laatste ijstijd, toen grote delen van Noord-Amerika bedekt waren met gigantische ijskappen, ook met tientallen meters. Tijdens de laatste ijstijd (+/- 15.000 jaar geleden) lag onze Noordzee bijvoorbeeld grotendeels droog. Op het hoogtepunt van de laatste ijstijd stond de zeespiegel ruim 100 meter onder de huidige stand en liep de kustlijn ongeveer 600 kilometer noordelijker.

Het grote verschil tussen toen en nu is dat de wereld nu veel dichter is bewoond, en dat de bouwwoede van de mens tot letterlijk aan de rand van het water is doorgedrongen. Los van het feit dat mensen daardoor rechtstreeks bedreigd zijn door het water, kan een verschuiving ook veel geopolitieke spanningen in gang zetten.

Maar terug naar de huidige realiteit, en die van de klimaatconferentie. Het zal wellicht moeilijk worden om een akkoord te bereiken dat de opwarming tegen het einde van deze eeuw tot 2 graden Celsius beperkt kan houden (en dan nog moet worden uitgegaan van berekende gissingen). Let wel: het gaat hier om de globale temperatuur, regionaal kunnen er verschillen zijn.

Uitgegaan van 2 graden stijging, wat algemeen genomen nog optimistisch is, mogen we uitgaan van 50 centimeter tot enkele meters stijging. Het is een moeilijke oefening, omdat een hogere temperatuur pas na een zekere termijn het effectieve smelten van het ijs veroorzaakt. Tegelijk speelt ook de thermische expansie van de zee: hoe warmer het water, hoe meer volume.

Wat weten we tot nu toe? In de 20e eeuw zijn de zeeën wereldwijd 15 tot 20 centimeter gestegen, goed voor 1,5 tot 2 millimeter per jaar. In het begin van deze eeuw was dat weliswaar al gestegen naar 3,1 millimeter per jaar. Procentueel gezien, een stijging met 50 tot 100 procent.

Wetenschappers stellen in de toekomst evenwel een stijging van 10 millimeter (of 1 centimeter) per jaar voorop, over een hele eeuw dus een meter, over 1.000 jaar dus 10 meter.

Het IPCC (het internationale klimaatpanel) heeft het over een stijging 26 tot 82 centimeter tegen 2100, maar sommigen vinden die inschatting "veel te laag".

Vooral Antarctica en Groenland kunnen de zeespiegel omhoog duwen als het ijs daar smelt. De noordpool heeft minder effect, omdat het ijs daar drijft op het water en dus voor het overgrote deel al onder water zit. Vergelijk het met een ijsblokje in een glas fruitsap: wanneer het blokje is gesmolten, zal het peil in het glas niet (of nauwelijks) gestegen zijn.

Een effect dat wel belangrijk kan zijn, is dat de noordpool bij smelten veel minder als een groot warmte-afketsend vlak zal fungeren, en dus veel minder zonnestralen zal terugkaatsen. Datzelfde geldt ook voor gletsjers, en voor andere ijskappen. Opwarming werkt opwarming in de hand.

Het goede nieuws is: we hebben nog de kans om er iets aan te doen (hoewel dat niet meteen merkbaar zal zijn, maar pas voor de volgende generaties) én we hebben de tijd om ons erop voor te bereiden. Al heeft het ene land meer tijd dan het andere. Atol-eilanden of bepaalde gebieden die net boven het zeeniveau uitsteken, hebben eigenlijk nu al geen tijd meer.