Armoede bestrijd je binnen én buiten de schoolmuren - Frederic Vanhauwaert

Frederic Vanhauwaert is coördinator van het Netwerk tegen Armoede.

Helaas zijn de cijfers niet nieuw en wordt de terechte aandacht voor ongelijke onderwijskansen te weinig omgezet in krachtdadig beleid om die uitsluiting tegen te gaan. De kansarmoede op school is trouwens geen geïsoleerd probleem voor scholen zelf of voor de minister van Onderwijs. Wie kansarmoede op de schoolbanken wil bestrijden, zal ook buiten de schoolmuren doortastende maatregelen moeten nemen.

Het Netwerk tegen Armoede publiceerde al in 2012 de brochure ‘Maak je sterk tegen armoede op school’, een zeer concrete handleiding voor directies en leerkrachten in lager en secundair onderwijs. De brochure werd samengesteld door mensen in armoede zelf en legt uit hoe je op een open en respectvolle manier communiceert met kwetsbare gezinnen, een vertrouwensband kunt opbouwen, zodat problemen boven water komen en een oplossing kunnen krijgen.

Daarnaast staan er heel concrete tips in om een bewust kostenbeleid te voeren en de schoolfactuur zo laag mogelijk te houden, van de mogelijkheid tot gespreide betaling, over budgetvriendelijke schooluitstappen tot het verstandig gebruik van computer en multimedia. De grote belangstelling vanuit de scholen bewijst dat directies en leerkrachten vaak zelf op zoek zijn naar manieren om schoolse uitsluiting tegen te gaan. Het is dus geen kwestie van desinteresse of slechte wil.

Daartegenover staat een minderheid van scholen (die weliswaar toeneemt) met bedenkelijke en zelfs wanpraktijken die net aanleiding geven tot stigmatisering en sociale uitsluiting: rapporten inhouden of warme maaltijden weigeren bij onbetaalde facturen, leerlingen niet laten deelnemen aan klasuitstappen, zelfs kinderen niet inschrijven als de ouders de schoolbijdrage voor 1 september niet betalen, de kostprijs buiten de maximumfactuur (in het lager onderwijs) opdrijven, bijvoorbeeld door een boterhammentaks in te voeren of te verhogen, …

Veel scholen, zowel in het lager als het secundair onderwijs, zoeken naar oplossingen om sociale uitsluiting tegen te gaan, maar kunnen hier nog veel meer het verschil maken dan vandaag het geval is.

Dat kan echter alleen maar met een ambitieus beleid op Vlaams niveau. Voor minister van Onderwijs Crevits zijn de uitdagingen niet min (zie de armoedecijfers en de uitsluiting die daarmee gepaard gaat). Tegelijk heeft zij enkele krachtige instrumenten in handen om de kloof tussen kansarme en kansrijke leerlingen te dichten. Voor het Netwerk tegen Armoede zijn 3 concrete maatregelen prioritair. De uitbreiding van de maximumfactuur naar de eerste graad van het secundair onderwijs, de automatische toekenning van de schooltoelage en een verhoging van de schooltoelage voor de laagste inkomens.

Wat de maximumfactuur betreft, deed de minister zelf al een opening en toonde ze zich bereid om dit te onderzoeken. Wij hopen dat dit deze legislatuur leidt tot een concrete uitbreiding. In het lager onderwijs heeft ze haar nut al bewezen. Basisscholen werden verplicht om bewust na te denken hoe ze schoolkosten tot onder het plafond van de maximumfactuur konden beperken. In het secundair lopen de kosten veel hoger op. Een maximumfactuur zou daar een groot verschil kunnen maken, zeker in technisch en beroepsonderwijs. Wij hopen ook dat dat een opstap is naar een verdere uitbreiding met een aangepast bedrag in de tweede en derde graad, eventueel afhankelijk van de studierichting.

De automatische toekenning van de schooltoelage wordt ons andermaal in het vooruitzicht gesteld. Dit is een dossier dat al jarenlang aansleept, deels door technische obstakels. Nu wordt het toch echt tijd dat hier concreet werk van gemaakt wordt. Jaarlijks vallen nog altijd duizenden gezinnen uit de boot bij gebrek aan een automatische toekenning. Over de verhoging voor de laagste inkomens blijft het, helaas, vooralsnog oorverdovend stil.

Het Netwerk tegen Armoede blijft zich ook grote zorgen maken over wat de Vlaamse regering van plan is met de financiering op basis van leerlingenkenmerken (de zogeheten SES-middelen). Scholen met een hoog aantal leerlingen met zogenaamde SES-kenmerken (kinderen uit kwetsbare gezinnen) krijgen nu extra middelen om die leerlingen bijkomend te ondersteunen en zo te werken aan het realiseren van gelijke kansen. Veel scholen maken daarmee wel degelijk het verschil voor een groep die het nu moeilijk heeft om zijn weg te vinden op onze schoolbanken en vaak ook ongekwalificeerd uitvalt. Sommige regeringspartijen willen daar (zwaar) in snoeien. Wij roepen minister Crevits op om te blijven investeren in die kinderen, om zo de gelijke behandeling van elk kind met dezelfde noden te garanderen. Een inperking van de SES-middelen zou immers nog meer leerlingen de kansen ontnemen waar ze recht op hebben en hen vroegtijdig uit de school duwen.

Kansarmoede in het onderwijs staat niet op zich. Wie uitsluiting van kinderen en jongeren in het onderwijs wil tegengaan, zal ook de armoede bij hun ouders moeten bekampen.

Helaas hebben we daar zowel van de Vlaamse als de federale regering alleen maar negatieve signalen over gekregen. Veel kleine en grote besparingen, een indexsprong en sociale correcties en een tax shift die de besparingen voor de meest kwetsbare groepen absoluut niet compenseren. Veel mensen zien hun uitkering dalen, terwijl het leven flink duurder wordt. Kansarmoede op school stopt niet aan de schoolpoort.