De Koerdische kwestie nog altijd niet opgelost
De oorsprong van de Koerden is niet bekend, maar zij blijken al heel lang in de huidige grensgebieden van Turkije, Syrië, Irak en Iran te wonen. Zelf beweren ze dat ze de afstammelingen zijn van de Hoerrieten en de Meden, twee historische Indo-Arische volkeren uit het Oude Nabije Oosten. Het Koerdisch is alleszins verwant aan het Farsi, ook bekend als het Perzisch.
De meeste Koerden gingen in de 8e eeuw snel over tot de islam, maar er zijn ook nog christenen, zoroastristen, en kleinere religies onder hen zoals de jezidi's, die onlangs in het vizier kwamen van de terreurgroep IS. In de vlag van Iraaks-Koerdistan prijkt overigens de zon met 21 stralen, een religieus symbool van de jezidi's.
Het moderne Koerdische nationalisme en streven naar autonomie gaat terug tot 1880 toen hun leider sjeik Ubaydullah een eigen staat wou stichten tussen Turks-Ottomaanse en het Perzische rijk (nu Iran). Die opstand werd echter door beide rijken de kop ingedrukt.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog deporteerde het Turkse rijk niet enkel massaal Armeniërs en Assyrische christenen uit Anatolië (dat zo zuiver Turks werd), maar ook 700.000 Koerden die verdacht werden van sympathie voor de geallieerden. Zowat de helft van die Koerden en meer dan een miljoen Armeniërs kwamen daarbij om.
Belofte van een Koerdische staat
Een nieuwe kans kwam er na de Eerste Wereldoorlog toen de westelijke geallieerden het verslagen Turks-Ottomaanse rijk begonnen te verdelen. Daarbij ging de vijf eeuwen oude Turkse controle over de Balkan, Noord-Afrika en de Arabische gebieden in het Nabije Oosten verloren.
Het Verdrag van Sèvres uit 1920 (kaart in tekst) bepaalde dat er in het noordoosten van wat nu Turkije is, een Armeense staat moest komen. Ook werd in het zuidoosten de belofte gemaakt van een Koerdische staat, daar waar er een Koerdische meerderheid woonde.
De wederopstanding van Turkije als republiek onder generaal Mustafa Kemal, beter bekend als Atatürk, trok daar een streep onder. In het Verdrag van Lausanne dat de geallieerden in 1923 met het nieuwe en sterkere Turkije sloten, was er geen sprake meer van Koerdistan.
De droom van een Koerdische staat verdween echter niet. Tussen 1922 en 1924 riepen Iraakse Koerden in het Britse mandaatgebied Irak een "Koninkrijk Koerdistan" uit, dat echter militair werd onderdrukt. Tussen 1927 en 1930 bestond er in Zuidoost-Turkije een Koerdische "Republiek van Ararat", maar ook die werd verslagen. Met steun van de Sovjet-Unie vestigden de Iraanse Koerden de "Republiek van Mahabad" in het noordwesten van Iran, maar die bestond slechts tussen 1945 en 1946.
Turkse, Iraakse en Syrische Koerden in opstand
Uit dat alles blijkt dat het Koerdisch nationalisme steeds opnieuw de kop blijft opsteken. In de jaren 80 sloeg de Saddam-dictatuur in Irak met bruut geweld opstanden van de eigen Koerden neer en dat haalde vooral de headlines met de gifgasaanval op het stadje Halabja waar duizenden burgers werden vermoord.
De val van Saddam Hoessein in 2003 maakt de weg vrij voor een -aan onafhankelijkheid grenzende- autonomie voor Iraaks-Koerdistan. Het leger van die Iraakse Koerden is nu een factor van belang in de strijd tegen de terreurgroep IS in Noord-Irak. In Noordoost-Syrië bouwen de Syrisch-Koerdische milities gestaag hun eigen gebied uit na overwinningen tegen IS in het noorden en het noordoosten.
Een apart geval vormden de Koerden in het zuidoosten van Turkije, het land met de grootste Koerdische minderheid (18%). Daar raakten in de jaren 70 Koerdisch nationalisme en marxisme vermengd in de "Koerdische Arbeiderspartij" PKK. Die groep begon in 1984 een afscheidingsoorlog in het Turkse deel van Koerdistan en in die brutale oorlog door beide partijen zijn nu al meer dan 45.000 mensen gedood. PKK-leider Abdullah Öcalan zit sinds 1999 in een Turkse gevangenis en de voorbije twee jaar hadden Turkije en de PKK een bestand in acht genomen. Tot nu dus.
Hoe dan ook, met 35 miljoen vormen de Koerden wellicht de grootste bevolkingsgroep die geen eigen staat heeft. Bijna 100 jaar na de beloften van Sèvres blijven die verzuchtingen nog altijd tot grote spanningen leiden, al biedt de huidige chaos in de regio misschien kansen voor de Koerden.
