Ons Europa faalt in Griekenland - Hendrik Vos

Het extreemlinkse Syriza kwam in Griekenland aan de macht met de belofte om direct een einde te maken aan het Europese besparingsprogramma dat sinds 2010 aan de Grieken werd opgelegd. De verkiezingsbelofte van Alexis Tsipras is nooit geloofwaardig geweest – Griekenland was veel te afhankelijk van allerlei vormen van noodsteun en de kredietverleners zouden in geen geval al hun eisen laten vallen. Al was het maar omdat de leiders van de andere eurolanden daar geen mandaat toe hadden van hun kiezers.

Toch waren er vele Grieken die Tsipras geloofden.

Domme Grieken? Misschien wel, maar het gebeurt overal. Vraag maar aan Yves Leterme, die de mensen voorspiegelde dat het splitsen van Brussel-Halle-Vilvoorde een kwestie was van vijf minuten politieke moed. Buitengewoon onwaarschijnlijk voor iedereen met enig inzicht in de politiek, maar toch trapte half Vlaanderen erin.

Al vele maanden is duidelijk dat de Grieken in de onderhandelingen aan het kortste eind trekken. Dat neemt niet weg dat het dossier de voorbije weken, zoals Karel De Gucht insinueert, fenomenaal verknoeid werd door de andere partijen.

De ministers van Financiën waren eigenlijk niet meer bezig met het zoeken naar een oplossing. Onder leiding van opperhoofd Dijsselbloem werd het voor velen vooral zaak om Syriza eens goed door het stof te laten kruipen. Daarmee zijn onverantwoorde risico’s genomen. Uiteraard heeft Tsipras gelijk als hij zegt dat hij geen mandaat heeft om het nieuw opgelegde besparingsprogramma goed te keuren. In die zin is de organisatie van dat referendum geen totaal absurde beslissing, al vergroot ze zeker op korte termijn alleen maar de chaos en de ellende.

Kon dit dossier anders worden aangepakt? Absoluut. Alle materiaal lag op tafel om te komen tot een compromis op zijn Europees. Dat wil zeggen: in een klein groepje, onder sterk leiderschap, wordt een afspraak gemaakt die uitgaat van de reële machtsverhoudingen.

Maar tegelijk wordt er gezocht naar een manier die iedereen toelaat om met opgeheven hoofd naar huis te gaan. De Van Rompuy-stijl, als het ware.

Griekenland zou in dit scenario zonder twijfel onder druk blijven staan om verder te besparen. Of dat verstandig is, is nog een andere kwestie, want de cijferaars van het IMF en de ECB hebben de voorbije periode de effecten van hun maatregelen steeds opnieuw fout ingeschat. Een stopzetting van het programma was politiek gesproken evenwel geen optie. Maar er had wel gepraat kunnen worden over de laagste pensioenen, over btw-tarieven, over een perspectief op een vorm van schuldverlichting, over maatregelen om de sociale ellende te verlichten.

De halsstarrige weigerachtigheid bij de eurogroep om daar een duimbreed in toe te geven, heeft alleen maar te maken met koppigheid en ideologische onbuigzaamheid, niet met een oprecht streven naar een oplossing. De enige trofee die de Grieken ooit konden scoren was een naamsverandering: sinds februari werd er niet meer gesproken over ‘de trojka’, maar over ‘de instellingen’.

Niks was de Grieken voor de rest gegund. Nada, nougabollen. En niemand kwam tussenbeide. Hollande had het gezag niet, Merkel durfde niet, Juncker kon het niet en Tusk heeft nooit begrepen hoe het werkt.

En dus werden de beslissingen genomen door de Dijsselbloemen en de Schäubles. In plaats van te zoeken naar een vergelijk waarbij ieder het gezicht kon redden, kwamen er dictaten, ingegeven door een strakheid die niet rationeel meer is. En dat is risky business, zo blijkt nu.

Van een beheersbaar probleem is het nu een chaos geworden. Want met een referendum weet je nooit. Een wondermiddel om uit de crisis te raken, is er niet. De problemen in Griekenland zullen nog lang aanslepen en het zal nog jaren duren voor het welvaartspeil weer op het niveau van voor de crisis komt. Een miraculeuze redding van het land, bijvoorbeeld via een soort van Marshallplan, is politiek momenteel ondenkbaar. Wat zijn op korte termijn dan wel de meest realistische opties?

The good

De Europese leiders trekken het dossier alsnog naar zich toe en overrulen hun ministers van Financiën met constructieve voorstellen. Er wordt de Grieken wat gegund inzake btw en pensioenen. Er wordt gesproken over iets wat als een schuldverlichting kan worden geïnterpreteerd. Voor alle zekerheid wordt daar nog aan toegevoegd dat het land de volgende jaren volop recht zal hebben op de traditionele Europese steunprogramma’s voor slabakkende economieën.

De kans dat het in het referendum dan een ‘ja’ wordt, is heel reëel. Het engagement om de scherpste kanten van het besparingsprogramma te vijlen, zal het sociale bloedbad niet erger maken en er is weer perspectief voor de economie. Een wonder zal er niet gebeuren, maar de vooruitzichten zijn alvast wat minder somber.

The bad

De Grieken worden bang gemaakt. De ECB zal de noodhulp aan de banken niet meer uitbreiden. In de praktijk zullen de Grieken de volgende dagen steeds moeilijker aan het geld van hun rekeningen raken. Banken sluiten en betogingen volgen elkaar op. Het land verzinkt in wanorde en de bevolking raakt in paniek. Maar tegelijk is er nog altijd een deel van de bevolking dat wat te verliezen heeft.

Per slot van rekening ligt het bbp per hoofd in Griekenland nog iets hoger dan in Polen of Hongarije. De armoedecijfers zijn vergelijkbaar met Letland en Hongarije, maar lager dan in Roemenië en Bulgarije. Anders gezegd, het kan nog slechter. De Grieken zijn in de greep van angst, en een meerderheid kiest er dan toch maar voor om in de eurozone te blijven.

The ugly

De Grieken volgen het stemadvies van Syriza en zijn de vernederingen beu. De vraag die in het referendum voorligt, is nog niet bekend, maar in de praktijk zal een negatieve stemming neerkomen op het verlaten van de eurozone. Vanaf dat moment is het water te diep om nog naar een compromis te gaan. Of er een technische oplossing kan worden gevonden om alsnog in de eurozone te blijven, is hoogst twijfelachtig.

De start van het toeristische seizoen wordt dan een ordeloze bedoening, met straatprotesten en wanhoop. Het ideale klimaat voor de mannen van Gouden Dageraad om haat en onrust te stoken. De Griekse regering staat voor de vreselijk moeilijke klus om een eigen munt in te voeren. Want hoe kan ze anders de pensioenen betalen? De ambtenaren?

Zonder draaiboek of handleiding moet gezocht worden naar een manier om alles ook praktisch aan te pakken. Van de geldautomaten tot de winkelkarretjes: alles moet aangepast worden. De munt zal minderwaardig zijn en de prijs van ingevoerde producten verveelvoudigt. De rest van Europa kan na de Syriërs en de Eritreeërs ook Grieken verwachten in de opvangcentra.

Voorspellingen doen, is moeilijk, maar de meest waarschijnlijke uitkomst ligt momenteel misschien wel ergens tussen the good en the bad. Maar het feit dat the ugly niet meer uitgesloten is, bewijst vandaag het politieke falen van Europa.

(De auteur doceert Europese politiek in Gent.)