Leven met Facebook als woonkamer - Maja Wolny

Daar is de warme lente, het begin van het kampeerseizoen. Tenten worden van zolder gehaald, trekkershutten massaal gereserveerd, leuke gadgets worden gekocht tijdens drukbezochte opendeurdagen in kampeerwinkels. Het nomadische leven in België bloeit - maar enkel als een weekendhobby van mensen met een vast adres.

Misschien komt er binnenkort een nieuwe grensmuur tussen de nomaden en niet-nomaden. Op vraag van de stad Moeskroen kan aan de rand van de deelgemeente Herseaux, die aan het Noord-Franse Wattrelos grenst, een muur van ruim twee meter hoog en tien meter lang worden gebouwd. Het bouwsel moet dienen als afscherming van een opvangplaats voor Roma-zigeuners op Frans grondgebied. De inwoners van Moeskroen vrezen voor een toename van het aantal diefstallen in de regio. Roma-kinderen spelen blijkbaar vaak met knikkers die op Belgisch grondgebied belanden. En het zou best kunnen dat de woonwagenbewoners kleine weggetjes gebruiken om de grens over te steken.

Een muur bouwen is een beproefd recept in de recente wereldgeschiedenis: denk aan de Berlijnse Muur, de Muren van Belfast of de Israëlische muur. Nu nog een muur van Moeskroen. De constructie is alvast steviger dan een afscherming met decibels zoals de SP.A-burgemeester van Landen vorige zomer had bedacht. Hij wou de Roma uit zijn gemeente wegjagen met luide muziek en huurde daarvoor een muziekinstallatie en plaatselijk dj Jos in.

Landlopers in gevangenis

België is traditioneel streng tegen mensen zonder vast adres. Tot 1993 werd het ‘landloperij’ genoemd en op basis van een honderd jaar oude wet (van 27 november 1891) ook effectief bestraft. Tot begin jaren 90 konden landlopers en bedelaars van hun te veel aan vrijheid worden beroofd. Ze werden dan opgesloten in gevangenissen zoals Merksplas of Wortel waar ze werden tewerkgesteld in verschillende ambachten en in een bloeiende boerderij. Tegenwoordig wordt een deel van die infrastructuur hergebruikt voor de opvang van illegalen.

In België is het bijzonder moeilijk om een nomadisch leven te leiden. Op de website Belgium.be lezen we de volgende waarschuwing: “Als u verhuist moet u aan alles en nog wat denken. Of u nu verhuist naar de andere kant van België of gewoon naar enkele straten verderop, u mag niets aan het toeval overlaten. Een verandering van hoofdverblijfplaats moet u altijd aan de overheid laten weten, ongeacht of u binnen België of naar het buitenland verhuist (…) Het gemeentebestuur zal een wijkagent of een bevoegde ambtenaar laten langskomen om te controleren of u werkelijk op het aangegeven adres uw hoofdverblijfplaats heeft.”

Zo herinner ik mij nog hoe in 2005 mijn aanvraag tot het verkrijgen van de Belgische nationaliteit werd geweigerd omdat de agent mij tijdens verschillende controlemomenten niet op het opgegeven adres had aangetroffen. Die controlemomenten vielen immers telkens binnen de kantooruren, terwijl ik me op het adres van mijn toenmalige job bevond. Ik vertoefde toen ook relatief vaak in het buitenland, bezig met het behalen van het ‘European Diploma of Cultural Project Management’ (een nomadische opleiding zonder vast schooladres, elk jaar in een andere Europese regio georganiseerd).

Nieuwe nomaden

Tijdens die opleiding heb ik veel geleerd over nomadisch leven. Van Ruth Zuntz bijvoorbeeld, een Duits-Joodse fotografe die foto’s van het dagelijkse leven van Joden en Palestijnen aan beide kanten van de ‘Israeli West Bank barrier’ als lichtinstallatie projecteerde en zo de muur voor een paar avonden ‘onzichtbaar’ wist te maken. Haar foto’s van wasdraden met witte doeken, boodschappentassen en lachende schoolkinderen gaven een inkijkje in het leven van de andere gemeenschap die uiteindelijk toch niet zo ‘anders’ bleek.

Ruth heeft twee jaar gevochten om haar project waar te maken. Ze onderhandelde met militairen, politie, ambtenaren en andere kunstenaars. Ondertussen leefde ze nomadisch, ze pendelde tussen Berlijn en Tel Aviv, met een pasgeboren baby die mee pendelde tussen de crèche van Prenzlaurerberg en de kibboets in Ruths geboortestad Haifa.

Ook heb ik veel geleerd van Jessica Wyschka. Deze Oostenrijkse cultuurmanager richtte samen met een filosoof, een schrijver en een aantal kunstenaars een vereniging op om nomadische kunst te onderzoeken en te faciliteren.
Of van Dragos Olea, een kunstenaar van het Roemeense collectief Apparatus 22. Streefdoel van Apparatus 22 is met kritische kunst de glitter en glamour van de celebrity-cultus te ontmaskeren. Dragos en zijn collectief hebben geen vast adres. Momenteel verblijven ze in Brussel, in een atelier dat verborgen zit in een oude garage in Schaarbeek. Van daar gaat het straks naar een verlaten kasteel in Duitsland.

Facebook als woonkamer

In het recente boek ‘The New Gypsies’ van de Britse modefotograaf Iain McKell maken we kennis met een groep hedendaagse landlopers met een IP-adres in plaats van een bakstenen domicilie. Met een iPhone en een laptop als bureauruimte en een Facebook als woonkamer. McKell volgde tien jaar lang deze groep hedendaagse nomaden die leven volgens de idealen van vrijheid, natuur, kunst en vriendschap. Met zijn boek probeert hij ook de negatieve beeldvorming rond zigeuners te ontkrachten.

Eerder heeft ook de Britse reisschrijver Bruce Chatwin even onderbouwde als hartstochtelijke pleidooien gehouden voor de suprematie van het nomadische leven boven het sedentaire. Al te vaak worden zulke meningen weggezet als suikerzoete romantiek.

Hypotheek op vrijheid

Thomas, een bevriend scenarioschrijver en prille dertiger, voelt, zoals veel van zijn leeftijdsgenoten, de druk om een huis te kopen, zich te vestigen en dus te breken met de nomadische jeugd. Een hypothecaire lening sponsoren, is een prima maatregel vanwege de staat om moderne landloperij te voorkomen. Wie een krediet neemt, krijgt een fiscale bonus die sinds 1 januari 2015 weliswaar verminderd is, maar voor velen toch nog steeds een aanlokkelijke sirenenzang naar een eigen woonst blijkt, zeker in combinatie met de lage rentevoet. Dat de staat zijn inwoners tot huisleningen aanmoedigt, is een gewiekst anti-nomadisch beleid.

De lening is een hypotheek op de vrijheid. Een leiband om niet te ver weg te rennen. Om te blijven hangen aan een vast adres. Ik heb Thomas aangeraden om voorlopig geen huis te kopen. Hij heeft nu een boeiend project in Afrika voor ogen. Zijn duurbetaalde huis zou dan misschien maandenlang leeg staan. Met gastellers die blijven draaien en abonnementen voor elektriciteit, water, televisie en internet. Misschien wordt Thomas dankzij zijn scenario’s rijk genoeg om een houten chalet te kopen. Of een stacaravan, of een roulotte. Of misschien keert hij na zijn ervaring in Afrika helemaal niet meer terug naar België, maar wordt hij een New Gypsy. iPhone en Facebook heeft hij al.

(Maja Wolny is een Pools-Belgische auteur en journaliste die sinds 2002 in België verblijft. Momenteel werkt ze aan een boek dat in juli 2016 bij De Bezige Bij verschijnt.)

 

Meest gelezen