Het einde van het Spaanse tweepartijenstelsel? - Sven Tuytens

Het is van 1977 geleden dat er zo veel versnippering was. De resultaten van de peilingen vertonen op heel korte tijd grote wijzigingen in het stempatroon. Enkele dagen voor de verkiezingen weten heel wat mensen nog steeds niet voor wie ze gaan stemmen. Het aantal twijfelende kiezers zou nu tussen de 30 en 45 procent van de kiesgerechtigden.

Hopelijk komt er een einde aan het bipartidismo in Spanje, de macht van slechts twee partijen. Corruptieschandalen en cliëntelisme van de traditionele politiek hebben veel Spanjaarden razend gemaakt. In een democratisch land zou men verwachten dat een politieke partij zelf haar corrupte partijleden straft om het imago van de partij te redden. In Spanje gebeurt dat niet, omdat de corruptie zo diep zit. Zo diep, dat het hele democratische systeem erdoor in gevaar wordt gebracht. Het is dus logisch dat veel burgers er nu meer dan genoeg van hebben en zelf de zaken in handen nemen.

Nieuw en verfrissend bij deze verkiezingen is dat het burgers zijn die aan politiek doen. Burgerbewegingen zoals Barcelona en Comú, Ahora Madrid, Marea Atlántico of Zaragoza en Común, zijn nieuwkomers op de politieke scène die willen aantonen dat een pluralistische en meer democratische manier van regeren mogelijk is.

Vier jaar geleden werd op de centrale pleinen van Spanje de indignado burgerbeweging geboren. Eén van de boodschappen van de indignados aan het adres van de traditionele politieke partijen, was dat politici moeten werken voor de belangen van de meerderheid. Sindsdien heeft de burgerbeweging verschillende sociale netwerken opgebouwd en een actieve politiek gevoerd om zelf voor verandering te zorgen. “Jullie vertegenwoordigen ons niet!”, was één van de slogans van het burgerprotest aan de Puerta del Sol in Madrid in 2011. Vandaag hebben de indignados hun eigen vertegenwoordigers. Allemaal burgers die klaarstaan om een einde te maken aan wat de leider van Podemos, Pablo Iglesias, “de kaste” noemt.

Voor duizenden nieuwe kandidaten gaat het niet om de postjes, maar om een compromis met hun medeburgers. De kracht van de nieuwe burgerbeweging is dat ze niet schatplichtig is aan grote bankinstellingen. Want om hun verkiezingscampagne te financieren weigerde ze bankkredieten en koos voor rechtstreekse microkredieten of crowdfunding. Dankzij deze keuze is ze onafhankelijk en heeft ze geen banden met grote bedrijven of mediagroepen. En dat is nieuw in Spanje.

De kandidate van Ahora Madrid voor het burgemeesterschap van de Spaanse hoofdstad, Manuela Carmena, een gepensioneerde rechter, is één van die burgers die er lang aan twijfelde om zich in het wespennest van de verkiezingen te werpen.

Zij zat deze week samen in een televisiedebat met Esperanza Aguirre, de kandidate van de Partido Popular voor Madrid. De Spaanse Margaret Thatcher, zoals ze hier wel eens wordt genoemd, was tot tien dagen geleden de favoriet in de peilingen. Esperanza Auirre weet de media heel goed te bespelen, terwijl Manuela Carmena heel lang door de publieke zenders werd genegeerd. Toch maakt Carmena sinds een paar weken een indrukwekkende opgang in de peilingen. Het contrast kon niet groter zijn: van de professionele politica, die via persoonlijke aanvallen en flagrante leugens het pleit probeert te winnen van een rustige dame, die zich niet laat verleiden tot een platvloers spektakel, zoals we dat door Spaanse televisie, spijtig genoeg, bijna dagelijks op ons bord krijgen.

Het valt op dat men bij de leiding van de twee traditionele partijen PP en PSOE, bijzonder zenuwachtig wordt. Ondanks de economische goednieuwsshow van de regering, telt Spanje vandaag meer dan 5,4 miljoen werklozen.

Premier Mariano Rajoy van de regerende Partido Popular, voert ook campagne. Op een recente verkiezingsmeeting wist hij niet beter, dan al grijnzend het volgende te zeggen: “Wie spreekt er vandaag nog over werkloosheid?” Heel waarschijnlijk praten de mensen rondom hem niet over werkloosheid, dus gaat de premier ervan uit dat het voor de rest van Spanje ook geen gespreksonderwerp is.

Dit soort praat is koren op de molen van de populaire nieuwkomer Ciudadanos, een partij die zich voordoet als centrumpartij, maar eigenlijk even conservatief als de Partido Popular is. De laatste maanden heeft de Partido Popular haar pijlen op het linkse Podemos gericht, door de partij af schilderen als een bende radicalen die Spanje in complete politieke en economische chaos zal storten. Maar op het succes van Ciudadanos hadden ze niet gerekend. Tegen Ciudadados, die net zoals Podemos korte metten wil maken met de tradionele tweepartijenstaat, kan de partij van premier Mariano Rajoy niet veel verzinnen.

De beslissing van Podemos en Ciudadanos om op lokaal vlak niet overal mee te doen, heeft wel wat voor verwarring gezorgd. Veel mensen weten niet of een burgerbeweging zoals Ahora Madrid nu Podemos is, of niet. Bij de partijleiding van Podemos, die de algemene verkiezingen wil winnen, is men bang dat er tussen de duizenden nieuwe kandidaten rotte appels zitten die, eens verkozen voor lokale besturen, fouten gaan maken waardoor het imago van de Podemos schade zou leiden. Dat zou nadelig zijn voor de algemene verkiezingen. De hoop op verandering die veel Spanjaarden koesteren om een Spaanse versie van het Griekse Syriza te hebben, zou dan verloren gaan.

Manuela Carmena stelt de inzet van deze verkiezingen kristalhelder: “De conservatieven hebben altijd gedacht dat de wereld niet kon veranderen, maar dankzij sociale vernieuwing heeft de mensheid grote stappen voorwaarts kunnen zetten. Er wordt ons verweten utopisten te zijn. Wel ja, we zijn utopisten want we willen een heel andere democratie.”
De uitslag van zondag zal tonen of de Spaanse samenleving echt verandering wil.
 

(Sven Tuytens is correspondent voor VRT Nieuws in Spanje.)