Kunnen bomen de wereld redden? - Johan Braeckman

De takken zijn met me meegegroeid en voelen vertrouwd aan. Het is zalig om op zo’n hoge tak te zitten, de omgeving vanuit een hoger perspectief te bekijken en mee te wiegen met de wind. Ook het directe lijfelijke en zintuiglijke contact met de boom, met de schors en de bladeren, met het mos dat erop groeit en de insecten die erin leven, is een waar genot. Wie eens een weekje of, afhankelijk van de ambitie, een maand de tijd heeft en iets bijzonder plezierig wil doen: bouw een boomhut. Wie niet weet hoe eraan te beginnen, koop Pete Nelsons boeken, zoals “New Treehouses of the World”. Alleen al het bekijken van de foto’s geeft je zin om er onmiddellijk aan te beginnen.

Maar, kan uw voornaamste bezwaar zijn, er staat geen geschikte boom in mijn tuin of buurt. Daar heb ik uiteraard maar één goed antwoord op: plant er een, of beter nog, plant er twee of drie. Doe het samen met een kind, het zal het zich blijvend herinneren.

Misschien beleef je zelf de tijd niet meer dat de boom groot genoeg is om er in te klimmen of een boomhut in te bouwen, maar je hebt er wel zelf de meest noodzakelijke stap voor gezet. Bomen planten is bij uitstek een goede daad naar de toekomst toe. De beloning schuilt in het besef dat de komende generaties er plezier aan zullen beleven. Rutger Koplands “Onder de appelboom” geeft mooi weer welke unieke gevoelens een boom in mensen kan scheppen:

“Ik kwam thuis, het was een uur of acht en zeldzaam zacht voor de tijd van het jaar. De tuinbank stond klaar onder de appelboom. (…) Gelukkig kwam er iemand naast mij zitten, om precies te zijn jij was het die naast mij kwam zitten onder de appelboom, zeldzaam zacht en dichtbij voor onze leeftijd.”

Zonder die appelboom geen bankje eronder, noch twee mensen die er een onvergetelijke avond op doorbrengen, en nog minder een gedicht erover. Rutger Kopland zal die appelboom niet zelf geplant hebben, wellicht stond hij er al voor zijn geboorte.

Er zijn veel dikke boeken en massa’s artikelen geschreven over het belang van bomen. Bomen hebben tientallen functies, te veel om op te noemen in een column. De Britse bioloog en schrijver Colin Tudge vat het mooi samen in zijn boek “Het verborgen leven van bomen”. De mensheid heeft in het stenen tijdperk geleefd, in de bronstijd, de ijzertijd, enzovoort. Ondertussen hebben we kernenergie, ruimtetuigen en computers. Maar het “houttijdperk” is nooit verdwenen.

We hadden in onze hele geschiedenis nood aan hout. Dat is tot op vandaag zo gebleven en zal ook in de toekomst nog gelden. Zonder bomen geen beschaving. Bijgevolg gaat de ontbossing van de wereld ons allen aan. Het ondoordacht kappen en rooien van bossen, meerdere tienduizenden vierkante kilometers per jaar, moet absoluut stoppen. De ontbossing gaat minder hard dan vroeger, omdat meer en meer landen hun verantwoordelijkheid opnemen door de illegale boskap te bestrijden en zelf bossen aan te planten, maar de globale trend is nog steeds erg negatief.

Door de toenemende verstedelijking, industrialisering en landbouw, verdwijnen jaarlijks meerdere tientallen miljarden bomen. In november van vorig jaar verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift Science een zeer interessante studie hierover. Dankzij Google Earth stemden de onderzoekers 650.000 satellietbeelden op elkaar af, waardoor ze de evolutie van het wereldwijde bosbestand tussen 2000 en 2012 haarfijn in kaart brachten. Het is de bedoeling om die kaart geregeld opnieuw te maken, zodat de gegevens actueel blijven. Geen enkel land kan zich nu nog verschuilen achter een zogenaamd gebrek aan gegevens om het bos te beschermen.

Ondertussen juich ik het initiatief toe van Lauren Fletcher, grote baas van het bedrijf BioCarbon Engineering. Fletcher wil jaarlijks een miljard bomen planten door drones in te zetten. De drones verkennen de omgeving en laten het zaad vallen waar het kan groeien. Het is niet dat drones zoveel beter dan mensen zijn, maar ze zijn sneller en maken de bosaanleg veel goedkoper. Afwachten maar of Fletcher zijn droom kan realiseren.

Ondertussen hoeven wij, minder kapitaalkrachtige mensen, niet bij de pakken te blijven zitten. Wie dit voorjaar verzuimde om een boom te planten, noteer in je agenda om het in het najaar te doen. Zo voorkom je dat je op het einde van je leven bedenkt dat je meer bomen had moeten planten.

En terwijl ik eraan denk: laat je geliefden je beloven dat ze na je dood je as in een biologisch afbreekbare urne verzamelen. Daarin wordt een boomzaadje gestopt, waarna men de urne begraaft op een geschikt plekje dat jezelf hebt gekozen. Je as biedt het voedsel dat het zaadje doet kiemen en de boom laat groeien. Later bouwen je kleinkinderen een boomhut voor je achterkleinkinderen in de boom die daar staat dankzij jou. De boom waarin jij, toch in een zekere zin, bent veranderd. Te koop bij de betere begrafenisonderneming.

(Johan Braeckman is hoogleraar filosofie aan de Univeriteit Gent.)