Pak het probleem aan bij de wortels - Waeyaert en Van Bosstraeten

Vele asielzoekers komen dezer dagen vanuit onder meer Egypte, Irak, Mali, Niger, Syrië, etc. naar Fort Europa, op de vlucht voor oorlog, geweld of vervolging. Velen laten hun thuisland ook achter zich uit economische noodzaak.

Kijk bijvoorbeeld naar een land als Senegal. De burgeroorlog heeft in de Casamance (het Zuiden van het land, afgesneden van de hoofdstad door Gambia) diepe wonden geslagen. Al jaren laat Dakar de regio aan zijn lot over. De werkloosheid is er torenhoog. Inwoners vinden geen manier om voor zichzelf en hun gezinsleden een toekomst te garanderen. Een boot richting Tenerife is voor hen de laatste strohalm. Voor dergelijke vluchtelingen zou een beter functionerende staat, gekoppeld aan een goed ontwikkelde private sector, een wereld van verschil kunnen maken.

Op de agenda van de internationale ontwikkelingssamenwerking staat “goed bestuur” sinds kort aangemerkt als een basispijler in haar werking. En dat is maar goed ook. Zonder een goed functionerende staat die verantwoording aflegt aan haar burgers, die transparant bestuurt en dit in overeenstemming met de wetten van het land (sla de definitie van de VN er maar eens op na), kan er onmogelijk wezenlijke vooruitgang worden geboekt rond de vluchtelingenproblematiek.

In die zin is het sterk dat een instantie als de Belgisch-Technische Coöperatie (BTC) met haar onafhankelijk integriteitsbureau een systeem heeft opgezet dat corruptie ten volle kan tegengaan in de landen waar ze actief is. Verder is het ook begrijpelijk dat onze minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo recent in Rwanda voorwaarden heeft verbonden aan de Belgische overheidssteun. Je kan discussiëren over de manier waarop hij dat deed - beter binnenskamers of toch openlijk in de media - maar het feit dat mensenrechten expliciet op de agenda komen in het kader van onze samenwerking met Rwanda, verdient lof.

In Burundi sprak de huidige president Nkurunziza zich op het eerste gezicht positief uit over een zogenaamde waarnemingsmissie, zowel voor, tijdens als na de verkiezingen die binnenkort in het land zullen plaatsvinden. Het is belangrijk dat de internationale gemeenschap erop toeziet dat deze missie er ook daadwerkelijk komt. Een legitieme regering is cruciaal voor een land dat zich helemaal onderaan de ontwikkelingsladder bevindt. Het wordt voor Burundi een sleutelmoment.

Naast een goed functionerende staat, is bloeiend ondernemerschap een tweede belangrijke pijler in het aanpakken van het vluchtelingenvraagstuk om economische redenen. Een regering die ondernemerschap stimuleert en faciliteert, die maakt een wezenlijk verschil voor de lokale privésector. Helaas is dat in ontwikkelingseconomieën zelden het geval. Toch begint het in de eerste plaats bij de “goesting” en de wil om te ondernemen. Een land als DR Congo is helaas genoegzaam bekend wanneer het over corruptie gaat, maar ondernemer Philémon Kivuvu toont er al jaren aan dat het wel degelijk mogelijk is om succesvol te ondernemen en daarbij ook zijn medewerkers respectvol te behandelen en correct te verlonen. Daarvoor kreeg de oprichter van Calmaco vorig jaar nog een prijs van de Koning Boudewijnstichting.

Gezonde en goed draaiende kmo’s en coöperaties zijn in heel wat ontwikkelingslanden de enige verschaffers van werkgelegenheid. Een dynamische zakensector is bijgevolg een basisvoorwaarde voor armoedebestrijding, voor het creëren van inkomens én voor de creatie van waardig werk, ook voor vrouwen en jongeren. Die zakensector genereert ook mee de middelen om onder meer de gezondheidszorg en het onderwijs mee vorm te geven en te financieren. Dat laatste aspect brengt ons bij een paradox: we merken in het Zuiden dikwijls veel zin voor initiatief, maar helaas ontbreekt het veel ondernemers aan de juiste managementkennis om een project te doen slagen.

Het is goed dat er binnen de internationale ontwikkelingssamenwerking almaar meer consensus bestaat over het feit dat “private sector development” sterke ondersteuning verdient. Instanties zoals BRS, Incofin en het recent door o.a. Vredeseilanden opgerichte Kampani zijn belangrijk omdat zij bedrijven uit het Zuiden via microfinanciering in staat stellen om een doorstart mogelijk te maken. Behalve verse financiële middelen, hebben deze bedrijven ook nood aan kennis. Vaak hebben ze wel het potentieel om vooruitgang te boeken, maar ontbreekt het hen aan de middelen om expertise van buitenaf bereiken.

Op die vraag aan expertise formuleert Exchange vzw een heel concreet antwoord. Jaarlijks gaan meer dan 200 ondernemers en professionals van bij ons voor een korte periode en op vrijwillige basis hun kennis delen met een ondernemer uit het Zuiden. Exchange werkt daarbij vraaggestuurd: het zijn de bedrijven zelf die hun noden formuleren. Denk daarbij niet alleen aan klassieke managementvraagstukken zoals algemeen bedrijfsbeheer, financieel management & boekhouding, marketing & communicatie, export of personeelsbeheer, maar ook aan “hands-on” advies: nieuwe recepten voor de bakkerij of de slagerij, nieuwe technieken binnen de meubel- of kledingsector, verbeterde processen in de agro-industrie, etc.

Na meer dan 1.750 gerealiseerde projecten in een tal van lageinkomenslanden (hoofdzakelijk Subshara Afrika) is Exchange een bevoorrechte getuige om te stellen dat bedrijven in het Zuiden het wel degelijk verdienen om door ons te worden versterkt. Vaak kunnen onze experten vrijwilligers door heel eenvoudige ingrepen de kwaliteit van producten of diensten gevoelig verbeteren, wat voor een onmiddellijke duurzame en inclusieve groei zorgt. Diezelfde ervaring leert ook dat een doorgedreven selectie van de projectaanvragen essentieel is. Het komt erop neer om de juiste bedrijven en socio-economische actoren te bedienen met expertise.

Er is nog een bijzonder veel marge om het ondernemersklimaat in het Zuiden te verbeteren. Toch zijn er her en der tekenen van vooruitgang. Daarom moeten we blijvend inzetten op de privésector in ontwikkelingseconomieën. Op lange termijn zijn het dergelijke initiatieven die mee kunnen voorkomen dat burgers, helemaal ten einde raad, hun heil zoeken bij mensensmokkelaars en hun reis zien eindigen ergens op de Middellandse Zee. Zo komen we ooit misschien ook tot een “samenwerkingsontwikkeling” waarbij we niet langer hoeven te spreken over termen als Noord en Zuid, maar als gelijkwaardige partners samen een betere toekomt kunnen creëren.

(Roland Waeyaert en Stijn Van Bosstraeten zijn respectievelijk Directeur en Projectcoördinator bij Exchange vzw. De organisatie ondersteunt jaarlijks meer dan 200 ondernemers in het Zuiden met vrijwillige expertise van bij ons.)