Dat bijna-thuisgevoel

Daar zijn vele redenen voor. Allereerst regent het de hele dag, en dat hadden we op deze reis nog niet meegemaakt. We krijgen ook weer geld uit de automaat, na Iran een hele opluchting. De restaurants lijken op het betere Turkse eethuis in een doordeweekse Vlaamse stad.

We stappen een gsm-winkel binnen en kopen zonder al te veel formaliteiten een simkaart. Opschriften zijn weer in onze eigen Latijnse letters, al blijft de betekenis van de woorden leeg. De smartphone spuwt na dagen van leegheid in Iran weer Facebookberichtjes uit, we kunnen opnieuw probleemloos bellen naar het buitenland. Vandaar dat gevoel van bijna-thuis.

En toch is er nog heel wat dat ons van België scheidt. Letterlijk: meer dan 4.000 kilometer. Maar er is meer: de zaken ogen anders dan bij ons. De natuur bijvoorbeeld, die is hier soms vreemd en vaak ook overweldigend. Eindeloze vlaktes omzoomd door hoge bergen met besneeuwde toppen. Grillige rotsformaties met vormen die we in het westen nauwelijks kennen. Felgele en helderrode kleuren op de velden. Boeren die met hun schapen of koeien tot aan de rand van de autostrades komen en er geen graten in zien om nog over te steken ook.

Dorpen met hun obligate moskee en dito minaret, fier afstekend tegen de bergflank. De prachtige gitzwarte hemel ’s nachts, waar sterren echt nog fonkelen zoals in de verhalen uit onze kindertijd. Of de maan, zo’n heldere sikkel omzoomd door een nog vaag waarneembare bol, iets wat je bij ons door lichtvervuiling helemaal niet meer ziet. En Cappadocië, dat met zijn kalksteenformaties een sprookjesdecor vormt waar elfen en kobolden geen vreemden zijn.

Na bijna 2.000 kilometer rijden arriveren we in Istanboel. Hier eindigt Azië. Een tiental kilometer voor de brug over de Bosporus loopt het verkeer vast. Duizenden auto’s komen tot stilstand. Allen willen ze naar de overkant. Naar Europa. Ik denk aan de vluchtelingen uit Afrika die koste wat kost de EU binnen willen. Hier vormt zich zelfs voor het geografische Europa een barrière.

Maar daarmee houdt elke vergelijking op. Dit is slechts een kwestie van tijd. Geen risico, geen vernedering, geen dreigementen. Wij verliezen gewoon een paar uur voor we uiteindelijk veilig aankomen in ons hotel. Toeristen alom. Sinds het verlaten van Xian waar de historische Zijderoute vertrok, hebben we meer dan 15.000 kilometer lang amper westerse toeristen gezien. Nog geen tien. Nu staan ze in drommen aan te schuiven bij de balie. Luidruchtig. Onze reis is echt bijna voorbij.

De artisanale lokum is kleverig en halfzoet. Harder van consistentie dan de industriële evenknie, en vooral onvergelijkbaar van smaak. "Wij gebruiken bergamot en citroen, rozenblaadjes en munt, granaatappel en pistachenoten", zo leren we. Met liefde omschrijft de vrouwelijke bedrijfsleider de ingrediënten van de traditionele Turkse lekkernij. Haar firma verkoopt ook handgemaakte koperen kunstwerkjes, keramiek, glazen voorwerpen. Alles wat hier over de toonbank gaat heeft diepe wortels in de aloude Ottomaanse cultuur.

En dat is een bewuste keuze voor eigenares Elif. Ze draagt een hoofddoek die geen sprietje haar onbedekt laat, maar ze oogt ook modern en is bijzonder eloquent. Tradities zijn voor haar essentieel, ze is –niet verwonderlijk– een hevige supporter van de AK-partij van president Erdogan. Dat meisjes nu op de universiteit een hoofddoek mogen dragen, vindt ze niet in strijd met de beginselen van Kemal Atatürk, de grondlegger van de moderne Turkse staat. Integendeel, het is een kwestie van keuzevrijheid. "Dat er vroeger geen hoofddoek mocht worden gedragen op de unief, dat was pas conservatief", zegt ze uitdagend.

Een eindje verderop in dezelfde wijk van Istanboel staat dj Semra mee te bewegen op het ritme van de muziek. Ze is een jaar of veertig, maar ziet er veel jonger uit. Wat verlegen ook, ondanks haar rijzige gestalte. Al bijna twintig jaar gaat ze van club tot club om muziek te draaien voor een gretig uitgaanspubliek.

Want ook dat is Istanboel. Geen hoofddoeken te ontwaren hier, wel trendy cafégangers die geen boodschap hebben aan het herstellen van oude Ottomaanse waarden. De bar oogt zoals overal ter wereld. Alles is verkrijgbaar, geen drooglegging zoals op heel wat andere plaatsen in Turkije. "Het is vreemd dat men ons in de westerse wereld alleen ziet als een moslimland", zegt Semra. "De mensen hier hebben net als elders behoefte aan uitgaan, pret maken. Wij willen niet vastgeroest blijven in het Ottomaanse Rijk."

Over Europa hebben onze twee vrouwelijke gesprekspartners in Istanboel ogenschijnlijk gelijklopende ideeën. Het beste voor Turkije zou zijn dat we lid worden van de EU, zo zeggen beiden eensgezind. Maar terwijl Elif beklemtoont dat de andere landen van de Europese Unie alleen maar baat zouden hebben bij het Turkse lidmaatschap, zegt Semra dat haar land niet ruimdenkend genoeg is en daarom ook niet klaar om toe te treden. Voor de regering van voormalig premier en huidig president Erdogan heeft ze weinig fijne woorden. Alleen de traditionalisten hebben iets te winnen bij dit soort politici. “Ben ik niet te hard geweest”, vraagt ze na het interview lichtjes bezorgd.

Turkije vormt de brug tussen Azië en Europa. Zoals het land ook schommelt tussen moderniteit en traditie. Sommigen vrezen radicalisering en fundamentalisme, anderen zien gewoon het herstel van de band met het verleden. Als we Istanboel buitenrijden hebben we geen eensluidend antwoord op de vraag welke richting Turkije uitgaat. Maar ondanks alles lijkt het in vergelijking met vele andere moslimlanden toch nog altijd een oase van stabiliteit en gematigdheid. Een land dat Europa zeker niet links mag laten liggen.